हरिविजय / अध्याय ८

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीविठ्ठलाय नमः ॥

ज्याचें करितां स्मरण ॥ तुटे जन्मसंसारबंधन ॥ प्रकाशे पूर्ण आत्मज्ञान ॥ जाय निरसोन देहबुद्धि ॥१॥
ज्याची ऐकतां लीलाकथा ॥ निरसे समूळ मोहममता ॥ निर्दोष पद ये हाता ॥ करितां वर्णितां हो ॥२॥
जो विश्वबीज विश्वालय ॥ क्षीराब्धितनयेचा परम प्रिय ॥ जो निर्विकार अज अव्यय ॥ जो सच्चिदानंदघनतनु ॥३॥
श्रोता आणि वक्ता ॥ साहित्यकथा कविता ॥ श्रवणाअर्थबोधकर्ता ॥ जगन्नाथा तूंचि सर्व ॥४॥
भीमातीरवासा पंढरीनाथा ॥ पुढें बोलें हरिविजयग्रंथा ॥ तुझी अद्‌भुत लीला समर्था ॥ तूंचि बोले रसाळ ॥५॥
मी केवळ मतिमंद आळसी ॥ मजहातीं हा ग्रंथ करविसी ॥ जरी सकळ साहित्य पुरविसी ॥ तरीच रसीं ग्रंथ चढे ॥६॥
मागें सप्तमाध्यायाचे अंतीं ॥ गार्‍हाणें गौळिणी सांगती ॥ दशवतारांची लीला रीती ॥ दाविली गति अद्‌भुत ॥७॥
आपुली लीला वर्णिली भगवंतें ॥ परी ते मिथ्यां वाटे गोपिकांतें ॥ तीं दशावतारचरित्रें अद्‌भुतें ॥ गोपींनीं सांगितलीं यशोदे ॥८॥
म्हणती यशोदे सुंदरी ॥ बहु खोडी करितो मुरारी ॥ याचीं गार्‍हाणीं वर्णितां वक्त्रीं ॥ शेषही भागे जाण पां ॥९॥
गोपी म्हणती यशोदे सती ॥ तूं व्रत घेईं संकष्टचतुर्थी ॥ गणेश गुण देईल याप्रती ॥ निश्चयेंसीं जननीये ॥१०॥
गणेश देईल उत्तम गुण ॥ मानीं आमुचें वचन प्रमाण ॥ यशोदा म्हणे अवश्य करीन ॥ संकष्टचतुर्थीव्रत आतां ॥११॥
गजवदनासी म्हणे यशोदा ॥ गुण देईं माझिया मुकुंदा ॥ संकष्टचतुर्थी सर्वदा ॥ न सोडीं मी जाण पां ॥१२॥
वचन ऐकोनि कृष्णनाथें ॥ सत्य करावया गणेशातें ॥ खोडी नाहीं केली अनंतें ॥ एकमासपर्यंत ॥१३॥
यशोदा म्हणे आली प्रचीती ॥ धन्य धन्य देव गणपती ॥ तों सवेंचि आली चतुर्थी ॥ संकटहर्त्री सर्वांचें ॥१४॥
इंदिराबंधूचा उदय होय ॥ तंववरी यशोदा उपवासी राहे ॥ पूजासामग्री लवलाहें ॥ करी माय सिद्ध तेव्हां ॥१५॥
थोर थोर लाडू एकवीस ॥ शर्करामिश्रित केले सुरस ॥ सिद्धलाडू विशेष ॥ आणि बहुवस मोदक ते ॥१६॥
ऐसा नैवेद्याचा भरुन हारा ॥ माता नेऊन ठेवी देव्हारां ॥ तों उदय जाहला निशाकरा ॥ पडिला अंबंरीं प्रकाश ॥१७॥
मातेसी म्हणे हृषीकेशी ॥ लाडू मज कधीं देसी ॥ माता म्हणे गजवदनासी ॥ नैवेद्य दावून देईन ॥१८॥
आणिक धूप दीप सामग्री ॥ माता आणूं गेली बाहेरी ॥ देव्हारियाजवळी श्रीहरी ॥ एकलाचि उभा होता ॥१९॥
एकांत देखोनि ते वेळां ॥ श्रीकृष्ण हारा उचलिला ॥ नैवेद्य सर्वही स्वाहा केला ॥ क्षणमात्र न लगतां ॥२०॥
मौनेंच करुनि सर्व ग्रास ॥ उगाच बैसला जगदीश ॥ श्रीवैकुंठपुरविलास ॥ लीला भक्तांस दावीत ॥२१॥
धूप दीप घेऊनि त्वरित ॥ माता आली सदनांत ॥ तों रिताचि देखिला हारा तेथ ॥ देव्हारियावरी पडियेला ॥२२॥
विस्मय मायेसी वाटला ॥ म्हणे रे कृष्णा घननीळा ॥ नैवेद्य अवघा काय झाला ॥ हारा पडिला रिता कां ॥२३॥
श्रीकृष्ण म्हणे वो माते ॥ सत्य मानीं वचनातें ॥ एक सहस्त्र उंदीर येथें ॥ आले होते आतां हो ॥२४॥
त्यांत एक थोरला मूषक ॥ त्यावरी बैसला विनायक ॥ सोंडेनें लाडू सकळिक ॥ एकाएकीं आकर्षिले ॥२५॥
सर्वांगीं चर्चिला शेंदूर ॥ सोंड हालवी भयंकर ॥ उदर त्याचें भ्यासुर ॥ देखोनि थोर भ्यालों मी ॥२६॥
बोबडी वळली वदनीं ॥ न बोलवे माझेनि जननी ॥ क्षुधा लागली मजलागूनी ॥ लाडू देईं सत्वर ॥२७॥
जननी बोले क्रोधायमान ॥ उघडूनि दावीं तुझें वदन ॥ जगन्निवास करी रुदन ॥ दीन वदन करुनियां ॥२८॥
लाडू होते बहुत ॥ कैसे जातील माझिया मुखांत ॥ विचार करुनि निश्चित ॥ मग मज शिक्षा करीं वो ॥२९॥
गणेश गेला लाडू घेऊन ॥ मजवरी आलें विहरण ॥ माता म्हणे वदन उघडून ॥ दावीं मज मुकुंदा ॥३०॥
हरि म्हणे मारुं नको माते ॥ उघडूनि दावितों वदनातें ॥ मातेपुढें वैकुंठनाथें ॥ मुख पसरुनि दाविलें ॥३१॥
तों ब्रह्मांड देखिलें संपूर्ण ॥ वैकुंठ कैलास आदिकरुन ॥ असंख्य दिसती गजवदन ॥ जननी पाहोन तटस्थ ॥३२॥
कृष्ण्मुखांतून गजवदन ॥ मातेसी म्हणे ऐक वचन ॥ हा देवाधिदेव सनातन ॥ तुझें उदरीं अवतरला ॥३३॥
आम्ही समस्तही देव ॥ या श्रीकृष्णाचे अवयव ॥ पूर्णब्रह्मानंद केशव ॥ भजें यासी जननीये ॥३४॥
यशोदा जाहली समाधिस्थ ॥ अहंकृति विराली समस्त ॥ आप आपणा विसरत ॥ लीला अद्‌भुत देखोनि ॥३५॥
नेत्र उघडोनि सवेंचि पाहे ॥ तो कृष्ण पुढें उभा आहे ॥ म्हणे लाडू देईं जननीये ॥ क्षुधा बहुत लागली ॥३६॥
माता सद्गदित होवोन ॥ कृष्ण कडिये घेतला उचलोन ॥ हरि सांगाते घेऊन ॥ करी भोजन यशोदा ॥३७॥
एकदाम बळिभद्र चक्रपाणी ॥ खेळत असतां आंगणीं ॥ कृष्णें मृत्तिका घेऊनी ॥ आपुल्या वदनीं घातली ॥३८॥
बळिराम म्हणे हृषीकेशी ॥ आतां सांगतों मातेपाशीं ॥ म्हणोनि संकर्षण वेगेंसीं ॥ मंदिरांत प्रवेशला ॥३९॥
मग म्हणे जननीसी ॥ मृत्तिका भक्षितो हृषीकेशी ॥ मग ते शिपटी घेऊनि वेगेंसी ॥ हरीपासी पातली ॥४०॥
कृष्णास बोले दटावून ॥ म्हणे मुख दावीं उघडून ॥ तों भयभीत जगज्जीवन ॥ दीन वदन करी तेव्हां ॥४१॥
जननी मारील म्हणोन ॥ वर हस्त करी जगज्जीवन ॥ माते बळिराम येऊन ॥ लटकेंच सांगे तुजपासीं ॥४२॥
याचे मनींचा भाव पूर्ण ॥ कीं मज तुवां करावें ताडन पाहें जननी माझें वदन ॥ कैसी मृत्तिका भक्षिली ॥४३॥
मुख हरीनें पसरिलें ॥ तो ब्रह्मांड सकळ देखिलें ॥ हा पूर्णब्रह्म ऐसें ओळखिले यशोदेनें निजमनीं ॥४४॥
असो एके दिनीं कमलोद्भवपिता ॥ स्फटिकभूमींत खेळतां ॥ लीला दाविली ते आतां ॥ सादर ऐका भाविक हो ॥४५॥
स्फटिकभूमींत प्रतिबिंब ॥ घननीळें देखिलें स्वयंभ ॥ मातेसी म्हणे निजभक्तवल्लभ ॥ मज काढूनि देईं तें ॥४६॥
तों हांसोनि बोले माता ॥ तो न ये हरि काढितां ॥ ऐसे ऐकतांचि जगत्पिता ॥ लोळणी तेव्हां घालीत ॥४७॥
गडबडां लोळे धरणीं ॥ म्हणे प्रतिबिंब दे काढूनी ॥ नानाप्रकारें समजावी जननी ॥ परी रडतां न राहे ॥४८॥
दिधलीं बहुत खेळणीं ॥ परी तीं न घे चक्रपाणी ॥ घातला पाळणां नेऊनी ॥ परी कदापि न राहे ॥४९॥
माता म्हणे श्रीहरी ॥ नीज घेईं तूं क्षणभरी ॥ प्रतिउत्तर दे पूतनारी ॥ निजस्वरुपीं मीच असे ॥५०॥
माया म्हएन किती रडतोसी ॥ गोष्टी गोड सांगे मजसी ॥ हरि म्हणे बोलावयासी ॥ दुसरेपण दिसेना ॥५१॥
ऐसे रडतां करी बोल ॥ परी समजेना तमाळनीळ ॥ तैसाचि सोडून भक्तवत्सल ॥ माय गेली स्वकार्या ॥५२॥
तों कार्यप्रसंगें त्या अवसरीं ॥ राधा येत यशोदेच्या मंदिरीं ॥ तों पालखामाजी जगदुध्दारी ॥ रडतां देखिला तियेनें ॥५३॥
म्हणे कां रडसी रे चावटा ॥ गोष्टी सांगसी कीं अचाटा ॥ ऐसें बोलोनि देववरिष्ठा ॥ कडेवरी घेतलें ॥५४॥
तों राहिला उगाच रडतां ॥ माय म्हणे ऐक राधे आतां ॥ नेईं घरासी कृष्णनाथा ॥ येथें रडताम न राहे ॥५५॥
राधा म्हणे भुवनसुंदरा ॥ चाल आतां माझ्या मंदिरा ॥ कडिये घेवोनि विश्वोद्धारा ॥ राधा त्वरें चालिली ॥५६॥
डोल्हारियावरी नेऊनी ॥ बैसविला कैवल्यदानी ॥ तों भ्रतार नव्हता सदनीं ॥ असे गौळवाड्यां सदा तो ॥५७॥
तों राधेची सासू म्हातारी ॥ तीही नसे कदा घरीं ॥ सदा राहे घोषमंदिरीं ॥ दधिमंथनाकारणें ॥५८॥
असो घरीं एकांतीं राधा ॥ हालवी डोल्हारां वेदवंद्या ॥ तिचिया स्वरुपाची मर्यादा ॥ कोणासही न वर्णवे ॥५९॥
जैसा कां इंदु संपूर्ण ॥ तैसें राधेचें सुहास्यवदन ॥ नासिक सरळ शोभायमान ॥ आकर्णनयन सुरेख ते ॥६०॥
कर्णीं जडित ताटंकें ॥ अत्यंत तळपती सुरेखें ॥ नक्षत्रपुंजांसारिखे ॥ मुक्ताघोंस डोलती ॥६१॥
जैसे कां हिरे तळपती ॥ वदनीं तैशा द्विजपंक्ती ॥ सकळ अलंकारांची दीप्ती ॥ सदनामाजी न समाये ॥६२॥
असो ऐसी राधिका सुंदरा ॥ डोल्हारां हालवी जगदुद्धारा ॥ मग म्हणे यादवेंद्रा ॥ तूं धाकुटा बहुत अससी ॥६३॥
जरी असतासी निमासुर ॥ तरी होता बरवा विचार ॥ मग म्हणे ब्रजराजकिशोर ॥ थोर होईन आतां मी ॥६४॥
गदगदां हांसे राधा ॥ कैसा थोर होसी गोविंदा ॥ ऐसें बोलतां ते मुग्धा ॥ स्वरुप थोर धरियेलें ॥६५॥
जो अनंतब्रह्मांडकर्ता ॥ जो आदिमायेचा निजभर्ता ॥ त्यासी थोर व्हावया अशक्यता ॥ सहसाही नसेचि ॥६६॥
निमासुर मुख सुंदर ॥ जाहला वैकुंठीचा सुकुमार ॥ राधा म्हणे हा ईश्वर ॥ गोकुळामाजी अवतरला ॥६७॥
सुखशेजे नित्य राधा ॥ भोगीतसे परमानंदा ॥ त्यजोनिया द्वैतभेदा ॥ कृष्णरुपीं मीनली ॥६८॥
तों तेच समयीं भ्रतार अनया ॥ आला घृतकावडी घेऊनियां ॥ वाडयांत प्रवेशला लवलाह्यां ॥ तों कपाट दिधलेंसे ॥६९॥
अनया म्हणे राधेसी ॥ द्वार उघडी वेगेंसी ॥ कोणासीं बोलतेसी ॥ गुजगोष्टी घरांत ॥७०॥
ऐकोनि भ्रताराचिया शब्दा ॥ भयभीत जाहली राधा ॥ मग म्हणे श्रीगोविंदा ॥ लहान होईं सत्वर ॥७१॥
माझी लाज राखीं आतां ॥ पूर्ववत होईं मागुता ॥ तंव तो मायाचक्रचाळिता ॥ पांच वर्षांचा जाहला ॥७२॥
ऐसें देखोनि ते अवसरीं ॥ राधेचा हर्ष न माये अंबरीं ॥ दहींभात आणूनि झडकरी ॥ कृष्णापुढें ठेविला ॥७३॥
भ्रतारासी म्हणे सुंदर ॥ कृष्ण जेविताहे समोर ॥ तुम्ही क्षण एक धरा धीर ॥ द्वार आतां उघडितें ॥७४॥
सवेंचि द्वार उघडिलें ॥ तों देखिलें रुप सांवळें ॥ अनयानें कृष्णास पुढें घेतलें ॥ मुख चुंबिलें प्रीतीनें ॥७५॥
अनया म्हणे राधेसी पाहीं ॥ तुज न गमेचि निजगृहीं ॥ कृष्णासी नित्य आणीत जाई ॥ खेळावया निजमंदिरा ॥७६॥
याचें पाहतां श्रीमुख ॥ अनंतजन्मीचें हरे दुःख ॥ तुज काळ क्रमावया आणिक ॥ कृष्णाविण असेना ॥७७॥
राधा वंदी भ्रताराचे चरण ॥ तुमची आज्ञा मज प्रमाण ॥ मायेनें घरासी नेतां जगज्जीवन ॥ करी रुदन आक्रोशें ॥७८॥
ऐसें बहुत दिवस जाहलियावरी ॥ गुजगुज उठली गोकुळाभीतरीं ॥ कृष्ण राधेच्या घरीं ॥ थोर होतो म्हणोनियां ॥७९॥
एक म्हणती गोष्टी नोहे ॥ लहानाचा थोर कैसा होय ॥ एक म्हणती नवल काय ॥ कृष्ण नाटकी बहु असे ॥८०॥
कोणी म्हणती सगुण ॥ एक म्हणती निर्गुण ॥ एक म्हणती गुणागुण ॥ याचे ठायीं नाहींत ॥८१॥
वेदांती यास ब्रह्म म्हणती ॥ मीमांसक याचिलागीं कर्में करिती ॥ सर्वकर्ता हाचि म्हणती ॥ नैयायिक ययातें ॥८२॥
सांख्यशास्त्र गर्जत ॥ प्रकृतिपुरुष सांगत ॥ तोचि हा कृष्णनाथ ॥ गोकुळांत अवतरला ॥८३॥
भाष्यकार शब्द साधून ॥ याचिया नामाचा अर्थ करुन ॥ तेंचि शास्त्र व्याकरण ॥ हरिगुण वर्णीतसे ॥८४॥
योगसाधन पतंजली ॥ साधून पाहती वनमाळी ॥ ऋगवेदीं कर्में स्थापिलीं ॥ याचिलागी पावावया ॥८५॥
यजुर्वेदीं दिव्य ज्ञान ॥ औपासन सांगे अथर्वण ॥ सामवेदी करीत गायन ॥ याचिलागीं पावती ॥८६॥
शैव म्हणती सदाशिव ॥ वैष्णव हा म्हणती रमाधव ॥ सौर म्हणती स्वयमेव ॥ सूर्यनारायण जयातें ॥८७॥
गाणपत्य म्हणती गजवदन ॥ तोचि हा राधामनमोहन ॥ शाक्त भजती शक्तीलागून ॥ तोचि हा जाण प्रकृतिरुपें ॥८८॥
एक म्हणती यासी काळा ॥ कोणी म्हणती आहे सांवळा ॥ परी तो सकळवर्णांवेगळा ॥ जो राधेनें डोल्हारां बैसविला ॥८९॥
शचीनें तप केलें बहुत ॥ सप्त जन्मपर्यंत ॥ भोगावया भगवंत ॥ तेचि राधा सत्य गोकुळीं ॥९०॥
पद्मपुराणीं असे ही कथा ॥ श्रोतीं शब्द न ठेविजे या ग्रंथा ॥ मूळावेगळी सर्वथा कथा ॥ तत्त्वतां वाढेना ॥९१॥
जयदेव पद्मावतीरमण ॥ बोलिला राधाकृष्णआख्यान ॥ जो पंडितांमाजी चूडामणिरत्‍न ॥ व्यासअवतार कलियुगीं ॥९२॥
बिल्वमंगलादि कवींद्र ॥ कथिती राधाकृष्णचरित्र ॥ तेंच वर्णीत श्रीधर ॥ नसे विचार दुसरा ॥९३॥
असो गुजगुज उठली गोकुळीं ॥ राधागृहीं थोर होतो वनमाळी ॥ ते यशोदेनें कर्णकमळीं ॥ ऐकियेली जनवार्ता ॥९४॥
गौळिणी सांगती यशोदेसी ॥ कृष्ण न धाडी राधेच्या गृहासी ॥ माता म्हणे हृषीकेशी ॥ राधागृहासी न जावें ॥९५॥
तथापि तूं जासी रडोन ॥ तरी मी तुज शिक्षा करीन ॥ मग बोले जगज्जीवन ॥ न जाईं आतां सर्वथा ॥९६॥
राधेची सासू म्हातारी ॥ तीस एक सांगती सुंदरी ॥ तुझ्या सुनेस तूं आवरीं ॥ घरास हरि न आणिजे ॥९७॥
सासू म्हणे राधे परियेसी ॥ कृष्ण जरी घरासी आणिसी ॥ तरी मी शिक्षा निश्चयेसीं ॥ तुज करीन निर्धारें ॥९८॥
ऐसी लोकीं पाडिली तुटी ॥ नव्हे राधेसी कृष्णभेटी ॥ स्फुंदस्फुंदूनि रडे गोरटी ॥ म्हणे जगजेठी अंतरला ॥९९॥
नावडे अन्न उदकपान ॥ नावडे मार्जन आणि भूषण ॥ नावडे अंजन चंदन शयन ॥ मोहिलें मन हरीनें ॥१००॥
नावडे कदा दिव्यांबर ॥ काढूनि टाकिले अलंकार ॥ नावडती सुमनहार ॥ केवळ विखार भासती ॥१॥
चंद्रकिरण शीतळ थोर ॥ ते वाटती परम तीव्र ॥ हृदयीं आठवे श्रीधर ॥ चिंता थोर वाटतसे ॥२॥
एके दिवशी कुरंगनयना ॥ चालिली कृतांत भगिनीजीवना ॥ चाले हंसगती शुभानना ॥ नंदसदनावरुनि जातसे ॥३॥
तों ते वेळीं प्रातःकाळ ॥ धारा काढूं निधे घननीळ ॥ हातीं भरणा घेऊनि गोपाळ ॥ धारा काढी त्वरेनें ॥४॥
भरणा भरुनि घरांत ॥ यशोदा डेरियांत ओतीत ॥ मागुती येई त्वरित ॥ दुसरा भरणा न्यावया ॥५॥
ज्या गाईस स्पर्शे गोविंद ॥ तीस अमर्याद फुटे दुग्ध ॥ भरणा भरतांचि मुकुंद ॥ तो ब्रह्मानंद काय करी ॥६॥
आपुलिया मुखीं धारा ॥ कृष्ण ओढीत भरभरां ॥ तो माता म्हणे श्रीधरा ॥ ऐसें काय करितोसी ॥७॥
कृष्ण म्हणे भरला भरणा ॥ आडखेल गाईचा पान्हा ॥ म्हणोनिया माझिया निजवदना ॥ माजी धार काढितो ॥८॥
यशोदा गेली घरांत ॥ पुढें भरणा घेऊनि कृष्णनाथ ॥ द्वाराकडे जंव पाहत ॥ तंव तेथें राधा उभी असे ॥९॥
देखूनि राधेचें वदन ॥ तन्मय झाला मधुसूदन ॥ विसरुनि गोदोहन ॥ वृषभाखालीं बैसला ॥११०॥
राधेकडे करुनि वदन ॥ इकडे ओढी वृषभाचा वृषण ॥ भुलला राधेस देखोन ॥ नाहीं स्मरण कदापि ॥११॥
राधावदनशशांक ॥ देखोनि भुलला व्रजपालक ॥ दोन्ही नेत्रचकोर सुरेख ॥ स्नेहेंकरुनि पाहती ॥१२॥
यशोदा आली आंगणी ॥ तो वृषभ दुहिताहे चक्रपाणी ॥ माता म्हणे ते क्षणीं ॥ काय करितोसी गोपाळा ॥१३॥
राधेकडे लावूनि नेत्र ॥ मातेसी देत प्रत्युत्तर ॥ म्हणतो काढितों गायीची धार ॥ भरणा समग्र भरला हो ॥१४॥
माता म्हणे बरवें पाहे ॥ दुहितोसी वृषभ कीं गाय ॥ खालीं पाहे निजभक्तप्रिय ॥ तो वृषभ दृष्टीं देखिला ॥१५॥
मातेसी म्हणे कमलानायक ॥ देवाचा नवस चुकलीस बहुतेक ॥ चौंथानांचें थान एक ॥ इतुक्यामाजी जाहले ॥१६॥
माता म्हणे श्रीहरी ॥ तुझें मन नाहीं थारीं ॥ तंव द्वारीं देखिली कुरंगनेत्री ॥ राधा सुंदरी तेधवां ॥१७॥
माता म्हणे घट घेऊनि शिरीं ॥ कां गे येथें उभी द्वारीं ॥ येरी चालली झडकरी ॥ यमुनानीर आणावया ॥१८॥
गेली घेऊनि यमुनाजीवन ॥ तों खेळावया आला जगज्जीवन ॥ राधेच्या द्वारीं येऊन ॥ मुलें मेळवून उभा असे ॥१९॥
तों राधिका ओसरीवरी ॥ मंथनासी आरंभ करी ॥ तों नेत्रीं देखिला श्रीहरी ॥ जलदवर्ण साजिरा ॥१२०॥
तिकडे वेधले राधेचें नयन ॥ विसरली गोरसमंथन ॥ रित्या डेर्‍यांत रवी घालून ॥ घुसळी पूर्ण निजछंदें ॥२१॥
श्रीहरीनें मोहिलें मन ॥ नाठवे देहगेहअभिमान ॥ वृत्ति गेली मुरोन ॥ ब्रह्मानंदसागरीं ॥२२॥
समरस झालीं आत्मप्रकाशी ॥ नाठवेचि दिवसनिशी ॥ लवण मिळतां जळासीं ॥ परी तैसीच जाहली ॥२३॥
नलगे पातया पातें ॥ वृत्ती आकर्षिल्या रमानाथें ॥ हृदयीं दाटोनि आनंद भरतें ॥ आपणातें विसरली ॥२४॥
तों खडखडां वाजे डेरा ॥ सासू धांवूनि आली द्वारा ॥ सक्रोध बोले ते अवसरां ॥ राधेलागीं वृद्धा ते ॥२५॥
कां गे मंथतेसी रिक्तपात्र ॥ काय गेले तुझे नेत्र ॥ काय न ऐकती तुझे श्रोत्र ॥ रिता डेरा खडबडितां ॥२६॥
राधा म्हणे ऐका मामिसें ॥ डेरा धड कीं फुटका असे ॥ रिता घुसळोनि पाहतसें ॥ तगेल कीं न तगेल म्हणूनियां ॥२७॥
सासू म्हणे मन नाहीं स्थिर ॥ तों द्वारीं उभा श्यामसुंदर ॥ वृद्धा म्हणे तुझें चित्त व्यग्र ॥ खंजनाक्षी जाहलें ॥२८॥
वृद्धा म्हणे कृष्णासी ॥ कां रे तूं येथें उभा अससी ॥ येरु म्हणे आम्ही खेळतों बिदीसी ॥ तूं कां दवडिसी थेरडे ॥२९॥
वांकडे तोंड करुन ॥ वृद्धेसी वेडावी जगज्जीवन ॥ वृद्धां धांवे क्रोधेंकरुन पळे मनमोहन तेथूनि ॥१३०॥
घरीं नंदासवें जेविला ॥ तों दोन प्रहर दिवस जाहला ॥ पुढें घेऊनि सांवळा ॥ यशोदा निजे मंचकावरी ॥३१॥
म्हणे कृष्णा खोडी न करीं ॥ जाऊं नको कदा बाहेरी ॥ पुढे घेऊनि पूतनारी ॥ निद्रा करी सावकाश ॥३२॥
तों इकडे राधिका सुंदर ॥ उदका आली यमुनातीरा ॥ मनीं म्हणे यादवेंद्रा ॥ कधीं आतां भेटसी ॥३३॥
वस्त्र लावूनियां नेत्रां ॥ स्फुंदत उभी राधा सुंदरा ॥ म्हणे गुणसमुद्रा जगदुद्धारा ॥ प्राण देईन मी आतां ॥३४॥
जगन्नायका जगज्जीवना ॥ यमुनाजीवनीं देईन प्राण ॥ माझ्या वेधका मनमोहना ॥ तुझ्या चरणां अंतरलें ॥३५॥
ऐसें राधेचें अंतर ॥ जाणोनियां करुणाकर ॥ हळूच उठोनियां सर्वेश्वर ॥ यमुनातीरा पातला ॥३६॥
तों जाहली खरी दुपारी ॥ दुजें कोणी नसे यमुनातीरीं ॥ सवेग येऊनि मुरारी ॥ धरिली निरी राधेची ॥३७॥
राधा म्हणे चक्रपाणी ॥ संसारा माझ्या पाडिलें पाणी ॥ माझें नांवरुप बुडविलें जनीं ॥ विपरीत करणी तुझी कृष्णा ॥३८॥
तूं दिसतोसी किशोर ॥ तुझी करणी गगनाहूनि थोर ॥ विपरीत तुझें चरित्र ॥ ब्रह्मादिकां कळेना ॥३९॥
जागी जाहली नंदराणी ॥ तों पुढे न दिसे कैवल्यदानी ॥ म्हणे कोठें गेला उठोनी ॥ कळी घेऊनि येईल आतां ॥१४०॥
श्रीकृष्णाचा माग काढीत ॥ माता चालिली शोधीत ॥ जैसी वेदश्रुति निर्वाणपंथ ॥ सूक्ष्म काढीत शोधूनि ॥४१॥
यमुनातीरा आली यशोदा ॥ तों उभीं कृष्ण आणि राधा ॥ राधा म्हणे सच्चिदानंदा ॥ आली माया तुझी पैं ॥४२॥
आतां तुज आणि मज येथें ॥ ताडन करील स्वहस्तें ॥ तों यशोदा म्हणे हरीतें ॥ कैसें तूतें वाटतें पैं ॥४३॥
तों हरि स्फुंदस्फुदोनि रडत ॥ माते मी बिदीस होतों खेळत ॥ इनें माझा कंदुक सत्य ॥ उचलोनियां आणिला ॥४४॥
मी रडत लागलो पाठीसीं ॥ माते कुंदक आहे इजपाशीं ॥ तो देववीं म्हणे हृषीकेशी ॥ लोळणी तेथें घातली ॥४५॥
राधेसी म्हणे यशोदा ॥ कां ओरडविसी गोविंदा ॥ नसतेच अपवाद सदा ॥ बाळावरी घालिता गे ॥४६॥
राधा म्हणे ते वेळीं ॥ मामिसें अकल्पित घेतो किटाळी ॥ चेंडू नाहीं मजजवळीं ॥ नसतीच आळी घेतो हा ॥४७॥
कृष्ण म्हणे मातेसी ॥ झाडा घेईं तूं इजपाशीं चेंडू निघेल निश्चयेंसीं ॥ जननीये आतांचि ॥४८॥
राधिका गदगदां हांसे ॥ वस्त्र चहूंकडे झाडीतसे ॥ सच्चिदानंदें परमपुरुषें ॥ थोर केलें लाघव ॥४९॥
घेतला नसतां एकाएक ॥ अवचितां पडला कंदुक ॥ गदगदां हांसे वैकुंठनायक ॥ अकळ देख लीला त्याची ॥१५०॥
राधा अधोमुख पाहात ॥ म्हणे याची करणी अद्‌भुत ॥ अष्टभावें सद्गदित ॥ राधा जाहली तेधवां ॥५१॥
माया म्हणे तुम्ही गौळिणी ॥ महानष्टा व्यभिचारिणी ॥ माझा ब्रह्मचारी चक्रपाणी ॥ बोलिजे जनीं विपरीत ॥५२॥
पांच वर्षांचें तान्हें बाळ ॥ त्यावरी घेतां नसतीच आळ ॥ टाकूनि जावें गोकुळ ॥ या लोकांभेणें पैं ॥५३॥
सद्गदित माया जाहली ॥ अष्टभावें पूर्ण दाटली ॥ कडेवरी घेऊनि वनमाळी ॥ माया चालिली मंदिरा ॥५४॥
कडे घेतला ब्रह्मांडनायक ॥ करी झेलीतसे कंदुक ॥ वारंवार माया देख ॥ मुख चुंबीत हरीचें ॥५५॥
राधेनें घटीं भरुनि जीवना ॥ घरासी गेली पद्मनयना ॥ पूर्णब्रह्म वैकुंठराणा ॥ मनीं कळलें राधेंसी ॥५६॥
लोकांत फुटों नेदी शब्द ॥ नित्य भोगीत परमानंद ॥ सांडूनियां विषयभेद ॥ निजबोधा पावली ॥५७॥
राधा केवळ निजभक्ती ॥ तीस वश झाला जगत्पती ॥ अनंत जन्मींचें तप निश्चितीं ॥ एकदांचि फळा आलें ॥५८॥
हे इंद्राची इंद्रानी ॥ इनें विष्णु अभिलाषिला मनीं ॥ सप्त जन्म तप घोर करुनी ॥ चक्रपाणी पावली हे ॥५९॥
इकडे माया म्हणे मुरारी ॥ जाऊं नको तूं बाहेरी ॥ चोरीचाही आळ तुजवरी ॥ घेती सुंदरी गोकुळींच्या ॥१६०॥
गौळिणींस म्हणे यशोदा ॥ चोरी करितो म्हणतां गोविंदा ॥ तरी सणगावरी मुकुंदा ॥ धरुनि एकदां आणा गे ॥६१॥
कृष्णासी धरावया गौळिणी ॥ जपत असतां दिनरजनीं ॥ तों एकीलागीं चक्रपाणी ॥ गोरस भक्षितां सांपडला ॥६२॥
एकलाचि निघाला घरांत ॥ दधिभाजन वरुनि फोडीत ॥ मुखेंकरुनि दधि भक्षीत ॥ वैकुंठनाथ निज लीलें ॥६३॥
दधिचर्चित वदन ॥ दिसे परम शोभायमान ॥ तों अकस्मात गौळण येऊन ॥ करीं धरिलें हरीसी ॥६४॥
चाल रे तुझ्या मातेपासीं ॥ म्हणोनि ओढूनि आणिला बिदीसी ॥ सांगे समस्त गौळिणींसी ॥ या गे हृषीकेशी सांपडला ॥६५॥
जे जे गौळण येई घरांतून ॥ तिचे हातीं एक एक कृष्ण ॥ लक्षानुलक्ष स्वरुपें पूर्ण ॥ एकासारिखीं चहूंकडे ॥६६॥
पंचवर्षी सांवळ्या मूर्ती ॥ एकसारिखीं खापरें हातीं ॥ दधि मुखीं माखलें निश्चितीं ॥ ओढूनि नेती मायेपाशीं ॥६७॥
यशोदेपाशीं आल्या सांगावया ॥ तों तिचे कडेवरी असे कान्हया ॥ तटस्थ होवोनियां माया ॥ चहूंकडे विलोकी ॥६८॥
जिकडे पाहे तिकडे कृष्ण असंख्यात ॥ स्वरुपें परिपूर्ण ॥ बोलावयासी पवन ॥ ठाव कोठें असेना ॥६९॥
मागें पुढें यशोदा पहात ॥ तों अवघा व्यापिला जगन्नाथ ॥ तो ब्रह्मानंद सदोदित ॥ नाहीं अंत स्वरुपासी ॥१७०॥
माया पाहे घरांत बाहेरी ॥ पाळणां आणि ओसरीवरी ॥ अवघा कृष्णचि निर्धारीं ॥ मायादेवी पाहतसे ॥७१॥
देवापासीं एक बैसलासे ॥ डोल्हारीं एक खदखदां हांसे ॥ एक तो पाळण्यांत रडतसे ॥ स्तन देईं म्हणोनियां ॥७२॥
एक कृष्ण घरांत जेवीतसे ॥ एक आंगणीं रांगे हर्षे ॥ एक स्तनपान करीतसे ॥ मायेपुढें निजोनि ॥७३॥
एक आंगणीं गडबडां लोळत ॥ एक देहावरी धुळी घालीत ॥ एक पदरीं धरुनि ओढीत ॥ मातेलागीं ते वेळीं ॥७४॥
यशोदा समाधिस्थ स्वानंदें ॥ ब्रह्मांड भरिलेंसें गोविंदें ॥ विश्व कोंदलें ब्रह्मानंदें ॥ न दिसे दुजें सर्वदा ॥७५॥
माया जों खालीं घाली दृष्टी ॥ तंव कृष्णरुप दिसे सृष्टी ॥ अवघाचि विश्वंभर जगजेठी ॥ दुजेविण एकला ॥७६॥
सकळ गौळिणी तन्मय झाल्या ॥ ठाव नाहीं गार्‍हाणीं द्यावया ॥ गेलिया देहभाव विसरोनिया ॥ न दिसे मायाओडंबर ॥७७॥
अवघा भरला हरि एक ॥ वेदांचेहि मावळले तर्क ॥ शास्त्रें भांबावलीं देख ॥ सहस्त्रमुख लाजला ॥७८॥
कवणासी सांगावें गार्‍हाणें ॥ सर्वही व्यापिलें नारायणें ॥ राहिलें सर्वांचें बोलणें ॥ दृष्टीचें पाहणें विरालें ॥७९॥
एकीकडे एक गोपी पहाती ॥ तंव त्या अवघ्याचि कृष्णमूर्ती ॥ नाहीं स्त्रीपुरुषव्यक्ती ॥ त्रिजगतीं हरिरुप ॥१८०॥
न दिसती लोक गोकुळ ॥ अवघा एक घननीळ ॥ पूर्णब्रह्मानंद निर्मळ ॥ अचल अढळ अव्यय ॥८१॥
योगी करिती अष्टांगसाधन ॥ त्यांसीही नव्हे ऐसें दर्शन ॥ साधिती पंचाग्निसाधन ॥ त्यांसही खूण न कळेचि ॥८२॥
तीर्थें करितां परम श्रमले ॥ जे शास्त्रश्रवणीं बहु भागले ॥ त्यांस या सुखाचे सोहळे ॥ कदाकाळीं न लाभती ॥८३॥
धन्य भाग्य गौळियांचें त्रिशुद्धि ॥ लाविली केवळ पूर्णसमाधि ॥ निरसल्या सकळ आधि व्याधि ॥ ब्रह्मानंदीं निमग्न ॥८४॥
निरसला सकळ भेद ॥ ओतिला सकळ गोविंद ॥ गौळियांचें पुण्य अगाध ॥ न समाये ब्रह्मांडीं ॥८५॥
ऐसे जाणोनि कृपानिधी ॥ म्हणे अवघ्यांसी लागली समाधी ॥ आतां हे विरतील ब्रह्मानंदीं ॥ अव्ययरुप अभेद ॥८६॥
मग ऐशा प्रेमळ निश्चितीं ॥ मज पुन्हां कैंच्या मिळती ॥ मी वेधलों यांचे भक्तीं ॥ कायशा मुक्ती यांपुढें ॥८७॥
यांचा देहभाव गेला विरुन ॥ हरीनें योगमाया घालून ॥ आपली रचना संपूर्ण ॥ झांकिली हो तेधवां ॥८८॥
तो एकलाच मायेपाशीं ॥ उभा असे हृषीकेशी ॥ मौनेंचि गौळिणी गेल्या गृहासी ॥ बोलावयासी ठाव नाहीं ॥८९॥
सर्वही व्यापिलें यादवेंद्रे ॥ बोलायला नाहीं दुसरें ॥ सच्चिदानंद सर्वेश्वरें ॥ थोर दाविलें लाघव ॥१९०॥
हरिविजयग्रंथ थोर ॥ हेचि कृष्णवेणी वाहे साचार ॥ भक्तिकन्यागतीं सादर ॥ भाविक नर धांवती ॥९१॥
येथींच्या अर्थीं बुडी देऊन ॥ जे सदा करिती अघमर्षण ॥ ते मायेस मागें लोटून ॥ पावती पूर्ण ब्रह्मानंद ॥९२॥
ब्रह्मानंदें विनवी श्रीधर ॥ पुढें रसाळ कथा असे परिकर ॥ संतश्रोतीं व्हावें सादर ॥ कृपा करुनि मजवरी ॥९३॥

इति श्रीहरिविजयग्रंथ ॥ संमत हरिवंश भागवत ॥ चतुर श्रोते परिसोत ॥ अष्टमाध्याय गोड हा ॥१९४॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ ॥अध्याय॥८॥ओंव्या॥१९४॥