श्री भगवान् म्हणाले
फिरूनि सांगतो ऐक वाक्य उत्तम मी तुज । राखसी श्रवणी गोडी तुझे मी हित इच्छितो ॥ १ ॥
न देव जाणती माझा प्रभाव न महर्षि हि । सर्वथा मी चि देवांचे महर्षींचे हि मूळ की ॥ २ ॥
ओळखे जो अ-जन्मा मी स्वयं-भू विश्व-चालक । निर्मोह तो मनुष्यांत सुटला पातकांतुनी ॥ ३ ॥
बुद्धि निर्मोहता ज्ञान सत्यता शम निग्रह । जन्म नाश सुखे दुःखे लाभालाभ भयाभय ॥ ४ ॥
तप दातृत्व संतोष अहिंसा समता क्षमा । माझ्या चि पासुनी भूतीं भाव हे वेगवेगळे ॥ ५ ॥
महर्षि सात पूर्वीचे चौघे मनु तसे चि ते । माझे संकल्पिले भाव ज्यांची लोकांत ही प्रजा ॥ ६ ॥
हा योग-युक्त विचार माझा जो नीट ओळखे । त्यास निष्कंप तो योग लाभे ह्यांत न संशय ॥ ७ ॥
सर्वांचे मूळ माझ्यात प्रेरणा मजपासुनी । हे ओळखूनि भक्तीने जाणते भजती मज ॥ ८ ॥
चित्ते प्राणे जसे मी चि एकमेकांस बोधिती । भरूनि कीर्तने माझ्या ते आनंदात खेळती ॥ ९ ॥
असे जे रंगले नित्य भजती प्रीती-पूर्वक । त्यांस मी भेटवी माते देउनी बुद्धि-योग तो ॥ १० ॥
करूनि करुणा त्यांची हृदयी राहुनी स्वये। तेजस्वी ज्ञान-दीपाने अज्ञान-तम घालवी ॥ ११ ॥
अर्जुन म्हणाला
पवित्र तू पर-ब्रह्म थोर ते मोक्ष-धाम तू । आत्मा नित्य अ-जन्मा तू विभु देवादि दिव्य तू ॥ १२ ॥
ऋषि एक-मुखे गाती तसे असित देवल । व्यास नारद देवर्षि तू हि आपण सांगसी ॥ १३ ॥
मानितो सत्य हे सारे स्वये जे सांगसी मज । देव दानव कोणी हि तुझे रूप न जाणती ॥ १४ ॥
जाणसी ते तुझे तू चि प्रत्यक्ष पुरुषोत्तमा । देव-देवा जगन्नाथा भूतेशा भूत-भावना ॥ १५ ॥
विभूति आपुल्या दिव्य मज निःशेष सांग तू । ज्यांनी हे विश्व तू सारे राहिलास भरूनिया ॥ १६ ॥
योगेश्वरा कसे जाणू चिंतनी चिंतनी तुज । कोण्या कोण्या स्वरूपात करावे ध्यान मी तुझे ॥ १७ ॥
त्या विभूती तसा योग आपुला तो सविस्तर । पुन्हा सांग नव्हे तृप्ति सेविता वचनामृत ॥ १८ ॥
श्री भगवान् म्हणाले
बरे मी सांगतो दिव्य मुख्य मुख्य चि त्या तुज । माझा विभूति-विस्तार न संपे चि कुठे कधी ॥ १९ ॥
राहतो आत्मरूपाने सर्वांच्या हृदयात मी । भूत-मात्रास मी मूळ मध्य मी मी चि शेवट ॥ २० ॥
आदित्यांत महा-विष्णु ज्यातिष्मंतांत सूर्य मी । मरीचि मुख्य वायूंत मी नक्षत्रांत चंद्रमा ॥ २१ ॥
मी साम-वेद वेदांत असे देवांत इंद्र मी । चेतना मी चि भूतांत मन ते इंद्रियांत मी ॥ २२ ॥
कुबेर यक्ष-रक्षांत मी रुद्रांत सदाशिव । वसूंत मी असे अग्नि असे उंचांत मेरू मी ॥ २३ ॥
पुरोहितांत तू जाण मुख्य तो मी बृहस्पति । सेनानींत तसा स्कंद जल-राशींत सागर ॥ २४ ॥
मी एकाक्षर वाणींत महर्षींत असे भृगु । जप मी सर्व यज्ञांत मी स्थिरांत हिमालय ॥ २५ ॥
सर्व वृक्षांत अश्वत्थ मी देवर्षींत नारद । मी चित्ररथ गंधर्वीं सिद्धि कपिल मी मुनि ॥ २६ ॥
अश्वीं उचैःश्रवा जो मी निघालो अमृतांतुनि । ऐरावत गजेंद्रांत मी नरांत नराधिप ॥ २७ ॥
मी काम-धेनु गाईंत आयुधीं वज्र मी असे । उत्पत्ति-हेतु मी काम मी सर्पोत्तम वासुकि ॥ २८ ॥
नागांत शेष मी थोर जळी वरुण-देवता । पितरीं अर्यमा तो मी ओढणारांत मी यम ॥ २९ ॥
असे दैत्यांत प्रल्हाद मोजणारांत काळ मी । श्वापदांत असे सिंह पक्षांत खग-राज मी ॥ ३० ॥
वेगवंतांत मी वायु शस्त्र-वीरांत राम मी । मत्स्यांत मी असे नक्र नदी गंगा नद्यांत मी ॥ ३१ ॥
सृष्टीचे मी असे मूळ मुख मी ओघ तो हि मी । विद्यांत आत्म-विद्या मी वक्तांचा तत्त्व-वाद मी ॥ ३२ ॥
समासांत असे द्वंद्व अक्षरांत अकार मी । मी चि अक्षय तो काळ विश्व-कर्ता विराट् स्वये ॥ ३३ ॥
सर्व-नाशक मी मृत्यु होणारा जन्म मी असे । वाणी श्री कीर्ति नारींत क्षमा मेधा धृति स्मृति ॥ ३४ ॥
सामांत मी बृहत्-साम गायत्री मंत्र-सार मी । मी मार्गशीर्ष मासांत ऋतूंत फुलला ऋतु ॥ ३५ ॥
द्यूत मी छळणारांचे तेजस्व्यांतील तेज मी । सत्त्व मी सात्त्विकांतील जय मी आणि निश्चय ॥ ३६ ॥
मी वासुदेव वृष्णींत पांडवांत धनंजय । मुनींत मुनि मी व्यास कवींत उशना कवि ॥ ३७ ॥
दंड मी दमवंतांचा विजयेच्छूंस धर्म मी । गूढांत मौन मी थोर ज्ञात्यांचे ज्ञान मी असे ॥ ३८ ॥
तसे चि सर्व भूतांचे बीज जे ते हि जाण मी ॥ ३९ ॥
माझ्या विण नसे काही लेश-मात्र चराचरी । माझ्या दिव्य विभूतींस नसे अंत कुठे चि तो ॥ ४० ॥ तरी विभूति-विस्तार हा मी थोड्यांत बोलिलो ।
विभूति-युक्त जी वस्तु लक्ष्मीवंत उदात्त वा । माझ्या चि किरणातूनि निघाली जाण ती असे ॥ ४१ ॥
अथवा काय हे फार जाणूनि करिशील तू । एकांशे विश्व हे सारे व्यापूनि उरलो चि मी ॥ ४२ ॥
अध्याय दहावा संपूर्ण
