२१ जानेवारीला अ‍ॅमंडसेन ८० अंश दक्षिण अक्षवृत्तावरील आपल्या डेपोमध्ये पोहोचला. त्याला तिथे प्रेस्टर्डने लिहीलेली चिठी मिळाली. प्रेस्टर्ड आणि योहान्सन १३ मार्चला तिथे येऊन फ्रामहेमवर परतले होते. खाद्यपदार्थांचा एवढा साठा तिथे होता, की तो सगळा स्लेजवर लादून परत नेणं त्यांना अशक्यं झालं होतं ! आवश्यक तितकी सामग्री बरोबर घेऊन त्यांनी पुढचा मार्ग पकडला.
स्कॉटने ८९ अंश अक्षवृत्तावरील आपला कँप गाठला !
बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरुन खाली उतरत असलेले लॅशी, क्रेन आणि इव्हान्स शेवटच्या उतारावर होते. एक वळण पार केल्यावर दूरवर पसरलेलं रॉस आईस शेल्फ त्यांच्या नजरेस पडलं !
बॅरीयरचं दर्शन होताच क्रेनने जोरदार आरोळी ठोकली. बिअर्डमूर ग्लेशीयर उतरुन ते खाली आले होते. इथून हट पॉईंट ३६० मैलांवर होता ! लॅशी म्हणतो,
" क्रेनने ठोकलेल्या आरोळीने गेट वे जवळ बळी पडलेले घोडेही ताडकन उभे राहतात की काय असं क्षणभर मला वाटून गेलं. बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरुन अखेर आम्ही खाली उतरलो होतो !"
टेडी इव्हान्सच्या पायात वेदना जाणवत होती. लॅशीच्या मते ही स्कर्व्हीची सुरवात होती. आपली चिंता त्याने क्रेनपाशी व्यक्त केली. इव्हान्सला पुढे चालणं कठीण जाणार हे उघड होतं.
स्कॉटला एडगर इव्हान्सची काळजी वाटत होती. इव्हान्सच्या बोटांना फ्रॉस्टबाईटची चिन्हं दिसत होती ! त्याला सतत सर्दीचाही त्रास जाणवत होता. त्यालाही कारण नाकाला झालेला फ्रॉस्टबाईटच असावा अशी स्कॉटला शंका येत होती. ऑएट्सच्या पायांत वेदना जाणवत होत्या. विल्सनच्या डोळ्यांनाही त्रास जाणवू लागला होता ! स्कॉट आणि बॉवर्स मात्र अद्यापही सुस्थीतीत होते. हवामान बिघडत चाललं होतं. हिमवादळाला सुरवात झाली होती ! लवकरात लवकर ८७ अंश अक्षवृत्तावरील ३ डिग्री डेपोमध्ये पोहोचण्यासाठी स्कॉटचा आटापिटा चालला होता.
फ्रामहेमच्या मार्गावर असलेल्या अ‍ॅमंडसेनच्या तु़कडीला वाटेत बर्फवृष्टीला तोंड द्यावं लागत होतं. भुसभुशीत बर्फात मध्येच स्लेज रुतत होती. आठ मैल अंतर पार केल्यावर त्यांच्या नजरेला काळ्या रंगाची एक मोठी वस्तू आढळून आली. जवळ जाऊन पाहील्यावर ती आपलीच जुनी स्लेज असल्याचं अ‍ॅमंडसेनच्या ध्यानात आलं.
दक्षिण धृव गाठण्यासाठी ज्या ठिकाणाहून त्यांनी प्रस्थान केलं होतं, त्याच ठिकाणी ते परत येऊन पोहोचले होते !
पहाटे अ‍ॅमंडसेनने फ्रामहेम गाठलं !
स्लेजला बांधलेल्या कुत्र्यांना मोकळं सोडून अजिबात आवाज न करता अ‍ॅमंडसेन, जालांड, विस्टींग, हॅन्सन आणि हॅसलने फ्रामहेमध्ये प्रवेश केला.
" गुड मॉर्नींग लिंडस्ट्रॉम !" अ‍ॅमंडसेन खेळकर आवाजात म्हणाला, " आमच्यासाठी थोडी कॉफी आहे का ?"
" गुड गॉड ! तुम्ही ?" लिंडस्ट्रॉमला आश्चर्याचा धक्का बसला होता !
हाका मारून त्याने सगळ्यांना उठवलं. अ‍ॅमंडसेन आणि इतर सर्वजण परत आलेले पाहून सर्वजण चकीत झाले. ते इतक्या लवकर परत येतील अशी कोणालाच अपेक्षा नव्हती.
" तुम्ही धृवावर पोहोचलात ?" कोणीतरी प्रश्न केला.
" हो !" अ‍ॅमंडसेन उत्तरला.
अ‍ॅमंडसेनच्या या उत्तराबरोबर तिथे एकच जल्लोष झाला !
दक्षिण धृव गाठून फ्रामहेमवर परतण्यास अ‍ॅमंडसेनच्या तुकडीला ९९ दिवस लागले होते. मूळ योजनेपेक्षा १० दिवस कमी ! त्याच्याबरोबर गेलेल्या ५२ कुत्र्यांपैकी १२ परत आले होते ! दक्षिण धृव गाठून फ्रामहेमपर्यंतच्या परतीच्या प्रवासात त्यांनी २१५० मैल अंतर पार केलं होतं !
२५ जानेवारी १९१२ - पहाटे ४.०० वाजता रोनाल्ड अ‍ॅमंडसेन फ्रामहेमवर परतला होता !
थॉर्वल्ड निल्सनने उत्तर धृवावर न जाता ऐनवेळी दक्षिण धृवाच्या दिशेने गेल्यामुळे उमटलेल्या कडवट प्रतिक्रियांची अ‍ॅमंडसेनला कल्पना दिली. इंग्लंडमध्ये अ‍ॅमंडसेनवर अतिशय कडवट टीका करण्यात आली होती. ब्रिटीश वृत्तपत्रांनी अ‍ॅमंडसेनने स्कॉटला फसवल्याचा आणि शिष्टाचाराचा भंग केल्याचा सूर लावला होता. नॉर्वेतही अनेक प्रतिकूल प्रतिक्रिया उमटल्या होत्या. नॉर्वेच्या लोकसभेने तर ब्रिटीशांशी वाद टाळण्यासाठी फ्रामला परतीचा हुकूम द्यावा असा बहुमताने ठराव केला होता !
नॉर्वेचा राजा ७ वा हकून याने मात्र अ‍ॅमंडसेनला संपूर्ण पाठींबा जाहीर केला होता ! लोकसभेचा प्रस्ताव त्याने साफ धुडकावला होता. फ्रिट्झॉफ नॅन्सनेही अ‍ॅमंडसेनची पाठराखण केली होती. आपल्यावर थोडीफार टीका होईल हे अ‍ॅमंडसेनने गृहीत धरलं होतं, परंतु नॉर्वेतच इतक्या कडवत प्रतिक्रियांची त्याला अपेक्षा नव्हती. त्याचा भडका उडाला.
" हे लोक मूर्ख आहेत का ?" अ‍ॅमंडसेनने आपल्या डायरीत घुश्श्यात नोंद केली, " दक्षिण धृवावर फक्त स्कॉटचा हक्क आहे अशी यांची समजूत आहे का ?"
राजा हकून बद्दल अ‍ॅमंडसेन लिहीतो,
" दक्षिण धृवाच्या या मोहीमेचं सगळं श्रेय राजेसाहेबांना आहे ! त्यांच्या पाठिंब्याशिवाय ही मोहीम आम्हाला अर्धवट सोडावी लागली असती ! सर्वांनी पाठ फिरवली असताना महाराज आमच्या पाठीशी खंबीरपणे उभे राहीले. पार्लमेंटचा प्रस्तावही त्यांनी फेटाळून लावला !"
नॅन्सन आणि डॉन पेड्रो क्रिस्तोफर्सनने केलेल्या मदतीबद्दलही त्याने आपल्या डायरीत लिहीलं,
" आमच्यावर चौफेर टीका होत असताना, महाराजांप्रमाणेच या दोघांनीही आम्हाला अमूल्य मदत केली. लोकांच्या मूढपणाविषयी मात्रं काय बोलावं ते समजत नाही !"
फ्रामहेमला पोहोचल्यावरही अ‍ॅमंडसेन समाधानी नव्हता. त्याला आता ऑस्ट्रेलियातील होबार्ट गाठून स्कॉटच्या आधी आपलं यश जाहीर करण्याची घाई झाली होती. फ्रामहेममध्ये ' सेलिब्रेशन डिनर ' आटपल्यावर त्याने लवकरात लवकर तिथून बाहेर पडण्याचा आदेश दिला !
८५ अंश दक्षिण अक्षवृत्तावरुन परत फिरलेले अ‍ॅटकिन्सन, राईट, कोहेन आणि-चेरी गॅराड २६ जानेवारीला हट पॉईंट्ला पोहोचले होते.
स्कॉटची उत्तरेच्या दिशेने आगेकूच सुरू होती. हवामान अद्यापही फारसं अनुकूल नव्हतं. २८ जानेवारीला ते आपल्या डेपो पासून ४३ मैलांवर होते.
रॉस आईस शेल्फवर असलेल्या लॅशी आणि क्रेनने वा-याचा अनुकूल उपयोग करुन घेण्यासाठी स्लेजवर चक्क शीड उभारलं होतं ! मात्रं त्यांच्याबरोबर असलेल्या इव्हान्सचं पोट बिघडल्यामुळे त्यांना वाटेत अनेकवेळा थांबावं लागत होतं !
अ‍ॅमंडसेनच्या तुकडीने दोन दिवसांत आपली साधनसामग्री फ्रामवर चढवली होती. दक्षिण धृवापर्यंत जाऊन परतलेल्या १२ कुत्र्यांसह एकून ३९ कुत्रे फ्रामवर होते !
अ‍ॅमंडसेनने फ्रामहेमला शेवटची भेट दिली. लिंडस्ट्रॉमने संपूर्ण फ्रामहेम स्वच्छ केलं होतं. सूर्यप्रकाशात ते चमकत होतं. अ‍ॅमंडसेन म्हणतो,
" फ्रामहेमचा निरोप घेणं मला खूप जड गेलं. भर थंडीत - अंटार्क्टीकावरील थंडीतही आम्हांला उबदार ठेवण्यात फ्रामहेमने कसूर केली नव्हती ! आमच्यानंतर कोणी तिथे आलंच, तर फ्रामहेम व्यवस्थित आणि स्वच्छ असावं अशी आमची इच्छा होती !"
" ज्या कोणाला फ्रामहेम आणि अंटार्क्टीकावरील त्या जागेची मालकी हवी असेल त्याला ती लखलाभ !" जालांड म्हणतो, " फ्रामहेम, आसपासचा बर्फ, आम्ही शिकार केलेले आणि रिचवलेले सील आणि पेंग्वीन आणि दक्षिण धृव यांच्यामुळे आमचं तिथलं वास्तव्यं अपेक्षेपेक्षा सुखदायक झालं होतं !"
२९ जानेवारी १९१२ - व्हेल्सच्या उपसागरावर धुक्याचं आवरण असतानाच फ्रामने होबार्टकडे प्रस्थान केलं !
स्कॉटची तुकडी अद्यापही बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरच होती. हवामान आता काहीसं निवळलं होतं, त्यामुळे भराभर मार्ग कापणं त्यांना शक्यं होत होतं. ३१ डिसेंबरला त्यांनी आपला डेपो गाठला. बॉवर्सला हायसं वाटलं. आपली स्कीईंगची सामग्री मिळाल्यामुळे तो भलताच खुश झाला. त्याची ३५० मैलांची पदयात्रा संपुष्टात आली होती !
एडगर इव्हान्सच्या बोटांना झालेल्या फ्रॉस्टबाईटने हळूहळू उग्र स्वरुप धारण करण्यास सुरवात केली होती. त्याच्या उजव्या हाताची दोन नखं मुळापासून निघून बाहेर आली होती ! स्लेजची पुनर्रचना करताना त्याच्या हाताला झालेली जखमही चिघळण्याची लक्षणं दिसत होती ! भरीला विल्सनच्या पायाचा स्नायू दुखावला होता ! तो स्लेजच्या बाजूने अडखळत चालत होता ! ओएट्सचे पायही मधूनच थंडगार पडत होते !
रॉस आईस शेल्फवर लॅशी, क्रेन आणि टेडी इव्हान्सने पुढचा कँप गाठला होता. तिथून निघण्यापूर्वी इंधनाचा एक कॅन लीक होत असल्याचं लॅशीच्या ध्यानात आलं. स्कॉटसाठी ठेवलेल्या संदेशात लॅशीने हे नमूद केलं होतं. आवश्यक सामग्री घेऊन त्यांनी पुढचा मार्ग सुधारला.
स्कॉटने आपल्या तुकडीच्या आहारात आता थोडीशी वाढ केली होती. त्याचा परिणाम ताबडतोब दिसून आला. विल्सनच्या पायाची परिस्थिती बरीच सुधारली. स्वतः स्कॉट मात्रं एका उतारावरुन खाली येताना कोलमडून पडला आणि त्याच्या खांद्याला चांगलाच मार बसला परंतु फार मोठी दुखापत टळली होती. या प्रसंगावरुन धडा घेऊन स्कॉटने स्कीईंगचा आधार घेतला !
रॉस आईस शेल्फवर असलेल्या टेडी इव्हान्सची अवस्था गंभीर झाली होती. त्याला एक पाऊल उचलणंही शक्यं होत नव्हतं. लॅशी आणि क्रेनने स्कीईंगच्या फळ्यांवर त्याचे पाय बांधले आणि त्याला स्लेजबरोबर ओढण्यास सुरवात केली. दोघं त्याला सतत उत्तेजन देत होते, परंतु इव्हान्सला मात्रं आता आपण यातून वाचत नाही अशी शंका येऊ लागली होती ! मात्रं असं असूनही त्याचं दिशादर्शनाचं काम मात्रं अचूकरित्या सुरू होतं !
अपर बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरील आपल्या डेपोकडे वाटचाल करत असलेल्या स्कॉटच्या वाटेत अनेक संकटं आडवी येत होती. एकदा स्कॉट आणि इव्हान्स कमरेपर्यंत खोल कपारीत रुतले होते ! पुढे आल्यावर इव्हान्सने पुन्हा एकदा कपारीत गटांगळी खाल्ली ! त्याची अवस्था अगदीच दयनीय झाली होती. हाताच्या बोटांबरोबरच त्याच्या नाकालाही फ्रॉस्टबाईटने ग्रासलं होतं !
५ फेब्रुवारीला टेरा नोव्हा केप इव्हान्सला परतलं ! स्कॉटच्या योजनेनुसार खेचरं आली होती ! सिम्प्सनने आपला पूर्वीचा बेत बदलला आणि अंटार्क्टीका सोडून परतण्याचा निर्णय घेतला. आपलं काम त्याने राईटवर सोपवलं. मेयर्सनेही सिम्प्सनप्रमाणेच परतीचा मार्ग पत्करला.
टेडी इव्हान्सची अवस्था दिवसेदिवस गंभीर होत चालली होती. आधीच दक्षिण धृवावर जाण्याची संधी हुकल्याने तो मनातून खचला होता. त्यातच स्कर्व्हीने ग्रासल्यामुळे आपल्या भवितव्याविषयी त्याला शंका वाटत होती. लॅशी आणि क्रेन त्याला घेऊन शक्य तितक्या घाईत हट पॉईंट गाठण्याच्या प्रयत्नात होते. मात्रं स्कॉटसाठी ठेवलेल्या संदेशात लॅशीने इव्हान्सच्या अवस्थेबद्दल एक शब्दही काढला नव्हता. स्कॉटला काळजीत न टाकण्याचा त्याचा इरादा होता.
स्कॉटची तुकडी आता कपारींनी भरलेल्या प्रदेशात पोहोचली होती ! वाटेत उभ्या राहणा-या कपारींमुळे अनेकदा त्याला आपला मार्ग बदलावा लागत होता. त्यातच वा-याचा जोर हळूहळू वाढत होता. स्कॉट म्हणतो,
" हवामान हळूहळू बिघडत चाललं आहे. आमच्याजवळ आता मोजकेच खाद्यपदार्थ शिल्लक आहेत ! इव्हान्सचं काही खरं वाटत नाही. लवकरच आम्ही अपर बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरील डेपो गाठू अशी आशा आहे. गेले अठ्ठेचाळीस दिवस ग्लेशीयरवरील या हवामानाशी आमची झुंज सुरु आहे !"
७ फेब्रुवारीला स्कॉट अपर बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरील आपला डेपो गाठला. इथे स्कॉटला टेडी इव्हान्सचा संदेश मिळाला. त्यांचा प्रवास सुखरुप चालू असल्याचं टेडीने कळवलं होतं. अर्थात त्याच्या सद्यस्थितीबद्दल स्कॉटला काहीच कल्पना नव्हती. दुस-या दिवशी स्कॉटने बॉवर्सला माऊंट डार्वीनच्या पायथ्याशी खडकांचे नमुने जमा करण्यासाठी पिटाळलं ! शास्त्रीय संशोधनासाठी हे नमुने जमा करणं आवश्यक होतं असा विल्सनचं ठाम मत होतं !
९ फेब्रुवारीला लॅशी आणि क्रेन टेडी इव्हान्ससह एक टन डेपोमध्ये पोहोचले ! तिथे ताजे खाद्यपदार्थ मिळाल्यावर त्यांना हायसं वाटलं. लॅशीने आपल्या डायरीत नोंद केली,
" एक टन डेपोवर पोहोचल्यावर आम्हांला बरंच सुरक्षीत वाटलं. टेडी इव्हान्सला आता रक्तस्त्राव होतो आहे ! त्याची अवस्था दिवसेदिवस बिघडते आहे. स्लेज ओढण्यासाठी मी आणि क्रेन दोघंच असल्याने आम्हांला जास्त सामान नेणं शक्यं होणार नाही !"
होबार्टच्या वाटेवर असलेल्या फ्रामने अंटार्क्टीक सर्कल ओलांडलं होतं !
आपल्या केबिन मध्ये बसून अ‍ॅमंडसेन होबार्टहून पाठवण्याच्या तारेचा मजकूर लिहून काढण्यात मग्न होता. आपल्या सफरीची सविस्तर हकीकत लिहून काढण्याचं त्याचं कामही सुरु होतं. त्याच्या भावाने वर्तमानपत्राशी करार केला होता ! त्याबरोबरच ऑस्ट्रेलियात लेक्चर टूर करण्याचा दृष्टीनेही त्याची तयारी सुरू होती.
जॅल्मर योहान्सनबद्दल अ‍ॅमंडसेनच्या मनातील राग कधीच गेला नव्हता. फ्रामवर योहान्सनची जवळजवळ वाळीत टाकल्यासारखी अवस्था झाली होती. वास्तवीक योहान्सनच्या प्रसंगावधानामुळे प्रेस्टर्डचा जीव वाचला होता. अ‍ॅमंडसेन आणि इतरांनी त्यांना हिमवादळात सोडून फ्रामहेम गाठलं होतं, परंतु योहान्सनच्या स्पष्टवक्तेपणा अ‍ॅमंडसेनला सहन झाला नव्हता.
आपल्या पत्नीला लिहीलेल्या पत्रात योहान्सनने आपली खंत व्यक्त केली.
" मी दक्षिण धृवावर सहज जाऊ शकलो असतो याबद्दल माझ्या मनात कोणतीही शंका नाही, परंतु दुर्दैवाने ते माझ्या नशिबात नव्हतं. मला सुदैवाने कोणतीही दुखापत झालेली नाही. किंग एडवर्ड ७ लँडवर आम्ही केलेलं शास्त्रीय संशोधनाचं कामही तितकंच महत्वपूर्ण होतं, परंतु लोकांच्या नजरेत दक्षिण धृवावर पोहोचणारेच हिरो ठरणार आहेत यात शंका नाही. अर्थात मला त्याची फारशी पर्वा नाही ! मी स्वतः धृवावर गेलो नसलो, तरी त्यांच्या मोहीमेला माझा हातभार निश्चितच लागला होता !"
अ‍ॅमंडसेनने योहान्सनच्या जा़णीवपूर्वक केलेल्या उपेक्षेला आता कुठे सुरवात झाली होती !
बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरुन खालच्या वाटेला लागलेल्या स्कॉटच्या तु़कडीला बर्फातून मार्ग काढणं कठीण जात होतं. अनेकदा खुणेचे मार्कर न आढळल्याने भरकटण्याची पाळी त्यांच्यावर आली. त्यातच आता भुसभुशीत बर्फाचा आणि फसव्या कपारींचा प्रदेश सुरु झाला.
अन्नाचा तुटवडा भासू लागला होता !
" आम्ही वाट चुकून एका वेगळ्याच प्रदेशात पोहोचलो आहोत !" स्कॉट म्हणतो, " कपारींचं इथे जाळं पसरलेलं आहे ! आमच्यापाशी फक्त एका माणसाला एका वेळेस पुरतील इतकेच खाद्यपदार्थ शिल्लक आहेत ! उद्या कोणत्याही परिस्थितीत डेपो गाठणं आम्हाला भाग आहे !"
स्कॉटच्या सुदैवाने दुस-या दिवशी विल्सनला मिडल ग्लेशीयर डेपोचा शोध लागला ! चार दिवस पुरतील इतके खाद्यपदार्थ तिथे होते ! अ‍ॅटकिन्सन आणि टेडी इव्हान्सने तिथे मेसेज ठेवले होते.
आदल्यादिवशीच्या अनुभवाने स्कॉट चांगलाच हादरला होता.
" कालच्यासारखी परिस्थिती पुन्हा उद्भवणार नाही याची आम्हांला काळजी घ्यावी लागेल. असुरक्षिततेची भावना किती भयानक असू शकते याचा पुरेपूर अनुभव काल आम्ही घेतला !"
१३ फेब्रुवारीला अ‍ॅटकिन्सन आणि डिमीट्री यांनी कुत्र्यांच्या दोन तुकड्यांसह केप इव्हान्सहून एक टन डेपोकडे प्रस्थान केलं.
स्कॉटच्या सूचनेनुसार खरंतर अ‍ॅटकिन्सनने १ फेब्रुवारीलाच निघणं आवश्यक होतं, परंतु कुत्र्यांना आवश्यक असलेल्या अन्नाचा एक टन डेपोवर तुटवडा असल्याची त्याला कल्पना होती. त्यामुळे स्कॉटच्या सूचनेनुसार ८२' किंवा ८२'३०'' अंश अक्षवृत्तावर कुत्र्यांसह जाणं त्याला शक्यं होणार नव्हतं ! त्यातस स्वतः स्कॉटने कोणत्याही परिस्थितीत कुत्र्यांबाबत रिस्क घेऊ नको असं अ‍ॅटकिन्सनला बजावलं होतं. टेडी इव्हान्सबरोबर स्कॉटने मेयर्सला पाठवलेला निरोप अद्याप केप इव्हान्सपर्यंत पोहोचला नव्हता !
टेडी इव्हान्सला आता एक पाऊलही चालणं अशक्यं झालेलं होतं !
ही परिस्थिती उद्भवणार याची लॅशी आणि क्रेनला आधीच कल्पना आलेली होती. इव्हान्स दिवसेदिवस अशक्त होत चालला होता. आपण यातून वाचत नाही याची पक्की खात्री त्याला झाली होती.
" मला इथेच सोडा !" टेडीने लॅशीला हुकूम सोडला ! " तुम्ही दोघे पुढे जा !"
टेडी इव्हान्स लेफ्टनंट होता. लॅशीचा तो वरिष्ठ अधिकारी होता, परंतु लॅशीने त्याचा हुकूम धुडकावून लावला.
" आम्ही त्याला तिथे सोडणं शक्यंच नव्हतं !" लॅशी म्हणतो, " त्याला तिथे सोडणं म्हणजे सरळ-सरळ मृत्यूमुखात ढकलणं होतं ! ते निव्वळ अशक्यं होतं !"
लॅशी आणि क्रेनने एक विलक्षण धाडसी निर्णय घेतला.
आपल्या स्लेजवर अत्यावश्यक असलेल्या स्लीपींग बॅग, अन्न शिजवण्यासाठीचा कुकर, खाद्यपदार्थ इतक्याच गोष्टी ठेवून इतर सर्व सामान त्यांनी आपल्या कँपवर ठेवलं. टेडी इव्हान्सची उचलबांगडी करून त्याला स्लेजवर चढवलं आणि स्लेजवरुन कलंडून पडू नये म्हणून त्याला दोरीने घट्ट बांधून टाकलं ! हे काम आटपल्यावर स्लेज ओढत त्यांनी पुढची वाट पकडली !
रॉस आईस शेल्फच्या दिशेने उतरत असलेल्या स्कॉटच्या तुकडीला अन्नपदार्थांचा तुटवडा भासू लागला होता. साधनसामग्रीचा पुढचा डेपो अद्याप ३० मैलांवर होता. त्यांच्याजवळ केवळ तीन दिवस पुरतील इतकेच खाद्यपदार्थ होते !
" आमच्यापैकी कोणीही ठणठणीत राहीलेला नाही !" स्कॉटने आपल्या डायरीत नोंद केली, " सर्वात वाईट अवस्था आहे ती इव्हान्सची. त्याच्या बोटांबरोबरच नाकाला आणि आता पायालाही फ्रॉस्टबाईटन झाला आहे ! तो लवकरच सुधारेल अशी आशा आहे. विल्सन आणि ओएट्सच्याही पायांच्या तक्रारी सुरू आहेत. आमच्या जवळ पुरेसं अन्नही नाही !"
" इव्हान्सची अवस्था अतिशय गंभीर आहे !" ओएट्सने नोंद घेतली, " केप इव्हान्स अद्याप ४०० मैल दूर आहे. तिथपर्यंत तो कसा पोहोचणार हा प्रश्नच आहे. तो बर्फात जवळपास कोसळलाच होता !"
१७ फेब्रुवारीला सकाळी इव्हान्स बराच सुधारलेला दिसत होता. हा रात्रीच्या गाढ झोपेचा परिणाम असावा असं बॉवर्सला वाटलं. अर्धा तास इतरांच्या जोडीने वाटचाल केल्यावर तो मागे पडू लागला. बर्फात रुतलेली स्लेज ओढत मार्ग काढणं अतिशय कठीण होत चाललं होतं. तासभराच्या वाटचालीनंतर सर्वजण इव्हान्ससाठी थांबले होते. काही वेळाने तो त्यांना येऊन मिळाला. त्याचा बूट निघाल्यामुळे तो मागे पडला होता.
जेमतेम तासाभराच्या वाटचालीनंतर इव्हान्स पुन्हा मागे पडला. यावेळी त्याने बॉवर्सकडून दोर मागून घेतला होता. स्कॉटने त्याला लवकरात लवकर येण्याची सूचना केली आणि ते पुढे निघाले.
काही अंतरावर त्यांनी मागे वळून पाहीलं असता इव्हान्स अद्यापही बराच मागे रेंगाळत असल्याचं त्यांच्या नजरेस पडताच दुपारच्या जेवणासाठी थांबण्याचा त्यांनी निर्णय घेतला. मात्रं चहा आणि जेवण आटपलं तरीही इव्हान्स आला नव्हता. अद्यापही तो बराच मागे रेंगाळत होता !
स्कॉटच्या डोक्यात धोक्याची घंटा वाजली. शक्य तितक्या त्वरेने ते सर्वजण त्याच्यापाशी पोहोचले. मात्रं त्याचा अवतार पाहून त्यांना जबरदस्त हादरा बसला होता.
इव्हान्स गुडघ्यांवर बर्फात कोसळला होता. त्याचे कपडे अस्ताव्यस्त झालेले होते. फ्रॉस्टबाईटमुळे हात काळे-नि़ळे पडले होते. नजरेत साफ अनोळखी भाव होते. तो बहुधा बेशुध्द झाला असावा अशी स्कॉटला शंका आली.
बॉवर्स आणि ओएट्सच्या आधाराने इव्हान्स उठून उभा राहीला खरा, पण जेमतेम दोन पावलं जाताच तो बर्फात कोसळला. ओएट्सला त्याच्यापाशी ठेवून स्कॉट, विल्सन आणि बॉवर्स स्लेज आणण्यास धावले, परंतु स्लेज घेऊन परत येईपर्यंत इव्हान्स बेशुध्द झाला होता. स्लेजवर घालून त्याला तंबूत आणेपर्यंत तो कोमात गेला !
मध्यरात्री साडेबारा वाजता एडगर इव्हान्सने अखेरचा श्वास घेतला.
पहिली आहुती पडली !
इव्हान्सचा मृत्यू सर्वांनाच हादरवणारा होता.
" आम्ही सुन्न झालो आहोत !" स्कॉट म्हणतो, " बहुतेक आम्ही दक्षिण धृवावर पोहोचण्यापूर्वीच तो अशक्तं झाला असावा. फ्रॉस्टबाईट झाल्यावर तर तो मानसिकरित्या अतिशय खचला होता. त्याचा आत्मविश्वास गमावला होता. आपला एक सहकारी गमावणं हे किती क्लेशदायक असतं ! विल्सनच्या मते तो बर्फात कोसळला तेव्हा त्याच्या मेंदूला दुखापत झाली असावी. मात्रं तटस्थपणे विचार केला तर त्याच्यासह परतणं आम्हाला शक्यंच नव्हतं !"
एडगर इव्हान्स
