४००१
मुखें सांगे ब्रम्हज्ञान । जन लोकाची कापितो मान ॥१॥
ज्ञान सांगतो जनासी । नाहीं अनुभव आपणासी ॥ध्रु.॥
कथा करितो देवाची । अंतरीं आशा बहु लोभाची ॥२॥
तुका म्हणे तो चि वेडा । त्याचें हाणूनि थोबाड फोडा ॥३॥
४००२
कांहीं दुसरा विचार । न लगे करावा चि फार ॥१॥
सेट्या ना चौधरी । पांडेपण वाहे शिरीं ॥ध्रु.॥
पाप न लगे धुंडावें । पाहिजे तरि तेथें जावें ॥२॥
जकातीचा धंदा । तेथें पाप वसे सदा ॥३॥
गाई म्हसी हेड । तुप विकी महा द्वाड ॥४॥
तुका म्हणे पाहीं । तेथें पुण्या रीघ नाहीं ॥५॥
४००३
तुझी माझी आहे जुनी सोयरीक । आधीं बंधु लेंक मग जाले ॥१॥
वांटेकरी म्हणून पुसती आतां । परि आहे सत्ता करीन ते ॥ध्रु.॥
लेंकीचें लेंकरूं नातु जाल्यावरी । मंगळा ही दुरि अंतरलों ॥२॥
बाइलेचा भाऊ पिसुना सोयरा । म्हणउनि करा विनोद हा ॥३॥
आकुळीं तों करूं नये तें चि केलें । न बोलावें भलें तों चि आतां ॥४॥
न म्हणसी लेंकी माउसी बहिणी । आम्हां केलें धणी पापाचें त्या ॥५॥
बहु पांचांजणी केली विटंबना । नये दाऊं जना तोंड ऐसें ॥६॥
तुका म्हणे आधीं मूळ तें चि धरूं । मागील तें करूं उरी आतां ॥७॥
४००४
मागें बहुत जाले खेळ । आतां बळ वोसरलें ॥१॥
हालों नये चालों आतां । घट रिता पोकळ ॥ध्रु.॥
भाजल्याची दिसे घडी । पट ओढी न साहे ॥२॥
तुका म्हणे पाहतां घडी । जगा जोडी अंगारा ॥३॥
४००५
आळस आला अंगा । धांव घालीं पांडुरंगा ॥१॥
सोसूं शरीराचे भाव । पडती अवगुणाचे घाव ॥ध्रु.॥
करावीं व्यसनें । दुरी येउनि नारायणें ॥२॥
जवळील दुरी । जालों देवा धरीं करीं ॥३॥
म्हणउनि देवा । वेळोवेळां करीं धावा ॥४॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । दुरी धरूं नका अंगा ॥५॥
४००६
झंवविली महारें । त्याची व्याली असे पोरें ॥१॥
करी संताचा मत्सर । कोपें उभारोनि कर ॥ध्रु.॥
बीज तैसें फळ । वरी आलें अमंगळ ॥२॥
तुका म्हणे ठावें । ऐसें जालें अनुभवें ॥३॥
४००७
पापी तो नाठवी आपुल्या संचिता । ठेवी भगवंता वरी बोल ॥१॥
भेईना करितां पापाचे डोंगर । दुर्जन पामर दुराचारी ॥ध्रु.॥
नाठवी तो खळ आपुली करणी । देवासी निंदोनि बोलतसे ॥२॥
तुका म्हणे त्याच्या तोंडा लागो काटी । नाहीं जगजेठी जया चित्तीं ॥३॥
४००८
आधीं देह पाहता वाव । कैचा प्रारब्धासी ठाव ॥१॥
कां रे रडतोसी माना । लागें विठ्ठलचरणा ॥ध्रु.॥
दुजेपण जालें वाव । त्रिभुवनासि नाहीं ठाव ॥२॥
तुका म्हणे खरे पाहें । विठ्ठल पाहोनियां राहें ॥३॥
४००९
स्त्रिया धन बा हें खोटें । नागवले मोठे मोठे ॥१॥
म्हणोनि सांडा दोनी । सुख पावाल निदानीं ॥ध्रु.॥
सर्वदुःखासी कारण । हीं च दोन्हीचीं प्रमाण ॥२॥
आशा सर्वस्वें सांडावी । तेणें निजपदवी पावावी ॥३॥
देह लोभें नाडला । घाला यमाचा पडला ॥४॥
तुका म्हणे निरापेक्षा । कांहीं न धरावी अपेक्षा ॥५॥
४०१०
जेंजें होआवें संकल्पें । तें चि पुण्य होय पाप ॥१॥
कारण तें मनापासीं । मेळविल्या मिळे रसीं ॥ध्रु.॥
सांडी मांडी हाली चाली । राहे तरि भली बोली ॥२॥
तुका म्हणे सार । नांव जीवनाचे सागर ॥३॥
४०११
ओले मातीचा भरवसा । कां रे धरिशी मानसा ॥१॥
डोळे चिरीव चांगले । वृद्धपणीं सरवया जाले ॥ध्रु.॥
नाक सरळ चांगलें । येउन हनवटी लागलें ॥२॥
तुका म्हणे आलें नाहीं । तंव हरिला भज रे कांहीं ॥३॥
४०१२
तुम्हां सांगतों कलयुगा फळ । पुढें होइल ब्रम्हगोळ ॥१॥
आम्हां म्हणतील कंटक । ऐसा पाडिती दंडक ॥ध्रु.॥
स्त्रिया पूजुनि सरे देती । भलते स्त्रियेसि भलते जाती ॥२॥
श्रेष्ठ वर्ण वेदविद्वांस । अंगीकारी मद्यमांस ॥३॥
चारी वर्ण अठरा याती । कवळ करिती एक पंक्ती ॥४॥
म्हणती अंबेचा क्रीडाकल्लोळ । शिवरूप प्राणी सकळ ॥५॥
ऐसें होइल शकुन देतों । अगोदर सांगुन जातों ॥६॥
तुका सद्गुरुदास्य करी । सिद्धि पाणी वाहे घरीं ॥७॥
४०१३
त्या हरिदासांची भेटी घेतां । नकाऩ उभयतासी जातां ॥१॥
माते परीस थोरी कथा । भाड घेतां न लाजे ॥ध्रु.॥
देतां घेतां नरकवासी । उभयतांसी रवरव ॥२॥
तुका म्हणे नरकगांवा । जाती हांवा धरोनि ॥३॥
४०१४
देव गावा ध्यावा ऐसें जालें । परदेशी नाहीं उगलें ।
वडील आणि धाकुलें । नाहीं ऐसें जालें दुसरें तें ॥१॥
नाहीं लागत मुळीहूनि । सुहृदजन आणि जननी ।
लागल्या लागें त्यागें सांडूनि । लोभीये मांडणी संयोगाची ॥ध्रु.॥
शिव बाटला जीवदशे । बहुत ओतत आलें ठसें ।
हीन जालें भूषणाचें इच्छे । निवडती कैसे गुणागुण ॥२॥
आतां हे हुतांश तों बरें । अवघे एक च मोहरें ।
पिटिलियाविण नव्हे खरें । निवडें बरें जातिशुद्ध ॥३॥
तुका उतावेळ याजसाटीं । आहे तें निवेदीन पोटीं ।
आवडी द्यावी जी येथें लाटी । तुझी जगजेठी कीर्ती वाखाणीन ॥४॥
४०१५
भोगी जाला त्याग । गीती गातां पांडुरंग । इंद्रियांचा लाग । आम्हांवरूनि चुकला ॥१॥
करुनि ठेविलों निश्चळि । भय नाहीं तळमळ । घेतला सकळ । अवघा भार विठ्ठलें ॥ध्रु.॥
तळीं पिक्षणीचे परी । नखें चोंची चारा धरी । आणुनियां घरीं । मुखीं घाली बाळका ॥२॥
तुका म्हणे ये आवडी । आम्हीं पांयीं दिली बुडी । आहे तेथें जोडी । जन्मांतरींचें ठेवणें ॥३॥
४०१६
कुंकवाची ठेवाठेवी । बोडकादेवी काशाला ॥१॥
दिवस गमा भरा पोट । कां गे नेटनेटावा ॥ध्रु.॥
दिमाख हा कोणां दावा । लटकी जीवा चरफड ॥२॥
तुका म्हणे झोंडगीं हो । फुंदा कां हो कोरडी ॥३॥
४०१७
तुझें प्रेम माझ्या हृदयीं आवडी । चरण न सोडीं पांडुरंगा ॥१॥
कासया सिनासि थोरिवां कारणें । काय तुझें उणें होइल देवा ॥ध्रु.॥
चातकाची चिंता हरली जळधरें । काय त्याचें सरे थोरपण ॥२॥
चंद्र चकोरांचा पुरवी सोहळा । काय त्याची कळा न्यून होय ॥३॥
तुका म्हणे मज अनाथा सांभाळीं । हृदयकमळीं स्थिर राहें ॥४॥
४०१८
आम्ही आइते जेवणार । न लगे सोसावे डोंगर । सुखाचा वेव्हार । तेणें चि वाढलें ॥१॥
ठेवा जोडला मिरासी । ठाव जाला पायांपासी । नव्हे आणिकांसी । रीघ तेथें यावया ॥ध्रु.॥
बळी दिला जीवभाव । नेणें आणिकांचे नांव । धरिला एक भाव । तो विश्वास फळला ॥२॥
तुका म्हणे जालों बळी । आम्ही निकट जवळी । बोलिलों तें पाळीं । वचन स्वामी आमचें ॥३॥
४०१९
न लगावी दिठी । माझी तुझे मुखवटी ॥१॥
आधीं पाउलें पाउलें । ते मी पाहेन तें भलें ॥ध्रु.॥
देईन हे काया । वरि सांडणें सांडाया ॥२॥
तुका म्हणे देवा । बहु आवडसी जीवा ॥३॥
४०२०
कोण आमचीं योगतपें । करूं बापें जाणावीं ॥१॥
गीत संतसंगें गाऊं । उभीं ठाऊं जागरणीं ॥ध्रु.॥
आमुचा तो नव्हे लाग । करूं त्याग जावया ॥२॥
तुका म्हणे इंद्रियांसी । ये चि रसीं रंगवूं ॥३॥
४०२१
नाम तारक भवसिंधु । विठ्ठल तारक भवसिंधु ॥१॥
नामधारक तया अरि मित्रु । समता त्यागुनियां क्रोधु ॥ध्रु.॥
नामधारक तया । कदापि न घडे विषयाचा बाधु ॥२॥
ज्या नामें तरले शुकादिक । नारद संत मुनिजन साधु ॥३॥
जाणूनियां जे नसरें । ते नेणति जैसा गज अंधु ॥४॥
सहज तुकया । नाम चि जपतां स्वरुपीं वेधु ॥५॥
४०२२
आम्हां वैष्णवांचा कुळधर्म कुळींचा । विश्वास नामाचा एका भावें ॥१॥
तरी च हरिचेदास म्हणवितां श्लाघीजे । निर्वासना कीजे चित्त आधी ॥ध्रु.॥
गाऊं नाचूं प्रेमें आनंदें कीर्तनीं । भक्ति मुक्ति दोन्ही न मगों तुज ॥२॥
तुका म्हणे देवा ऐसी यांची सेवा । द्यावी जी केशवा जन्मोजन्मीं ॥३॥
४०२३
पावलों हा देह कागतालिन्यायें । न घडे उपायें घडों आलें ॥१॥
आतां माझीं खंडीं देह देहांतरें । अभय दातारें देऊनियां ॥ध्रु.॥
अंधळ्याचे पाठीं धनाची चरवी । अघटित तेंवि घडों आलें ॥२॥
तुका म्हणे योग घडला बरवा । आतां कास देवा न सोडीं मी ॥३॥
४०२४
कळे परि न सुटे गांठी । जालें पोटीं कुपथ्य ॥१॥
अहंकाराचें आंदणें जीव । राहे कींव केली ते ॥ध्रु.॥
हेंकडाची एकी च वोढी । ते ही खोडी सांगती ॥२॥
तुका म्हणे सांगों किती । कांहीं चित्तीं न राहे ॥३॥
४०२५
सांडावी हे भीड अधमाचे चाळे । मद्यपीर बरळे भलत्या छंदें ॥१॥
ऐसे तंव तुम्ही नाहीं जी दिसत । कां हें अनुचित वदलेत ॥ध्रु.॥
फांटा जाला त्यासी नाहीं वोढा वारा । वेरसा चि खरा हाटो गुण ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं ज्याच्या बापा ताळा । तो देखे विटाळा संतां अंगीं ॥३॥
४०२६
आवडे हें रूप गोजिरें सगुण । पाहातां लोचन सुखावलें ॥१॥
आतां दृष्टीपुढें ऐसा चि तूं राहीं । जों मी तुज पाहें पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
लाचावलें मन लागलीसे गोडी । तें जीवें न सोडीं ऐसें जालें ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही केली जे लडिवाळी । पुरवावी आळी मायबापें ॥३॥
४०२७
तळि एक अर्ध राई । सीतबुंद पावे काई । तया सुखा नाहीं । अंतपार पाहतां ॥१॥
म्हणउनी करा लाहो । नका मागें पुढें पाहों । अवघ्यामध्यें आहों । सावचित्त तों ॥ध्रु.॥
तीथॉ न येती तुळणी । आजिया सुखाची धणी । जे कासी गयेहुनी । जीं आगळीं असती ॥३॥
येथें धरी लाज । वर्ण अभिमान काज । नाडला सहज । तुका म्हणे तो येथें ॥३॥
४०२८.
विठोबाचें नाम ज्याचे मुखीं नित्य । त्या देखिल्या पतित उद्धरिलि ॥१॥
विठ्ठलविठ्ठल भावें म्हणे वाचे । तरी तो काळाचे दांत ठेंसी ॥ध्रु.॥
बहुत तारिले सांगों किती आतां । ऐसा कोणी दाता दुजा नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे म्यां ही ऐकोनियां कीर्ती । धरिला एकांतीं हृदयामाजी ॥३॥
४०२९
भोळे भक्तीभाव धरिती मानसीं । त्यासी हृषीकेशी जवळी च ॥१॥
भाव नाहीं मनीं अभाविक सदा । त्याचिया मी खेदा काय सांगों ॥ध्रु.॥
गणिकेसारिकीं नामें उद्धरीलीं । सज्ञानें पडिलीं खटाटोपीं ॥२॥
तुका म्हणे काय शुद्ध माझी जाति । थोर केली ख्याती हरिनामें ॥३॥
४०३०
आड पडे काडी । तरि ते बहुत पाणी खोडी ॥१॥
दुर्जनाचे संगती । बहुतांचे घात होती ॥ध्रु.॥
एक पडे मासी । तरी ते बहु अन्न नासी ॥२॥
तुका म्हणे रांड । ऐसी कां ते व्याली भांड ॥३॥
४०३१
पंढरीचें बा भूत मोटें । आल्या गेल्या झडपी वाटे ॥१॥
तेथें जाऊं नका कोणी । गेले नाहीं आले परतोनि ॥२॥
तुका पंढरीसी गेला । पुन्हा जन्मा नाहीं आला ॥३॥
४०३२
बरवे दुकानीं बैसावें । श्रवण मनन असावें ॥१॥
सारासाराचीं पोतीं । ग्राहिक पाहोनि करा रितीं ॥ध्रु.॥
उगे चि फुगों नका गाल । पूर्ण सांठवावा माल ॥२॥
सत्य तराजू पैं धरा । नका कुडत्रिम विकरा ॥३॥
तुका जाला वाणी । चुकवुनि चौर्‍यासीच्या खाणी ॥४॥
४०३३
काय करूं आतां या मना । न संडी विषयांची वासना ।
प्राथिऩतां ही राहेना । आदरें पतना नेऊं पाहे ॥१॥
आतां धांवधावें गा श्रीहरी । गेलों वांयां नाहीं तरी ।
न दिसे कोणी आवरी । आणीक दुजा तयासी ॥ध्रु.॥
न राहे एके ठायीं एकी घडी । चित्त तडतडा तोडी ।
घालूं पाहे बा हे उडी या भवडोहीं ॥२॥
आशा तृष्णा कल्पना पापिणी । घात मांडला माझा यांणीं ।
तुका म्हणे चक्रपाणी । काय अजोनि पाहातोसी ॥३॥
४०३४
पाषाण परिस भूमि जांबूनद । वंशाचा संबंध धातयाचा ॥१॥
सोनियाची पुरी समुद्राचा वेढा । समुदाय गाढा राक्षसांचा ॥ध्रु.॥
ऐसी सहस्र त्या सुंदरा कामिनी । माजी मुखरणी मंदोदरी ॥२॥
पुत्रपौत्राचा लेखा कोण करी । मुख्य पुत्र हरी इंद्रा आणी ॥३॥
चौदा चौकडिया आयुष्यगणना । बंधुवर्ग जाणा कुंभकर्ण ॥४॥
तुका म्हणे ज्याचे देव बांदवडी । सांगातें कवडी गेली नाहीं ॥५॥
४०३५
पापांचीं संचितें देहासी दंडण । तुज नारायणा बोल नाहीं ॥१॥
पेरी कडू जिरें मागे अमृतफळ । आकाऩ वृक्षफळें कैसीं येती ॥ध्रु.॥
सुख अथवा दुःख भोग हो देहेचा । नास हा ज्ञानाचा न करावा ॥२॥
तुका म्हणे आतां देवा कां रुसावें । मनासी पुसावें काय केलें ॥३॥
४०३६
लाभ पुढें करी । घात नारायण वारी ॥१॥
ऐसी भक्ताची माउली । करी कृपेची साउली ॥ध्रु.॥
माय बाळकासी । जीव भाव वेची तैसी ॥२॥
तुका म्हणे नाड । नाहीं शरणागता आड ॥३॥
४०३७
आपुलेंसें करुनी घ्यावें । आश्वासावें नाभींसें ॥१॥
ह्णउनि धरिले पाय । आवो माय विठ्ठले ॥ध्रु.॥
कळलासे सीन चिंता । शम आतां करावा ॥२॥
तुका म्हणे जीवीं वसें । मज नसें वेगळे ॥३॥
४०३८
तुजविणं कांहीं । स्थिर राहे ऐसें नाहीं ॥१॥
कळों आलें बहुता रीती । पांडुरंगा माझ्या चित्तीं ॥ध्रु.॥
मोकलिली आस । सर्वभावें जालों दास ॥२॥
तुका म्हणे तूं चि खरा । येर वाउगा पसारा ॥३॥
४०३९
खोंकरी आधन होय पाकसिद्धी । हें तों घडों कधीं शके चि ना ॥१॥
खापराचे अंगीं घासितां परिस । न पालटे कीस काढिलिया ॥२॥
पालथे घागरी रिचवितां जळ । तुका म्हणे खळ तैसे कथे ॥३॥
४०४०
नागलें देखोनि चांगलें बोले । आपुलें वेचूनि त्याजपुढें खुले ॥१॥
अधमाचे ओंगळ गुण । उचित नेणें तो धर्म कोण ॥ध्रु.॥
आर्तभूता न घली पाण्याचा चुळ । न मागे त्यासी घाली साखर गुळ ॥२॥
एकासी आड पडोनि होंकरी । एकासी देखोनि लपवी भाकरी ॥३॥
एकासी धड न बोले वाचा । एकासी म्हणे मी तुझे बांदीचा ॥४॥
तुका म्हणे ते गाढवपशु । लाभेंविण केला आयुष्यनाशु ॥५॥
४०४१
पिंडपोशकाच्या जळो ज्ञानगोष्टी । झणी दृष्टिभेटी न हो त्याची ॥१॥
नाहीं संतचिन्ह उमटलें अंगीं । उपदेशालागीं पात्र जाला ॥ध्रु.॥
पोहों सिणलें नये कासे लावितो आणिका । म्हणावें त्या मूर्खा काय आतां ॥२॥
सिणलें तें गेलें सिणलियापासीं । जाली त्या दोघांसी एक गति ॥३॥
तुका म्हणे अहो देवा दिनानाथा । दरुषण आतां नको त्याचें ॥४॥
४०४२
संतचिन्हें लेउनि अंगीं । भूषण मिरविती जगीं ॥१॥
पडिले दुःखाचे सागरीं । वहावले ते भवपुरीं ॥ध्रु.॥
कामक्रोधलोभ चित्तीं । वरिवरि दाविती विरक्ती ॥२॥
आशापाशीं बांधोनि चित्त । म्हणती जालों आम्ही मुक्त ॥३॥
त्यांचे लागले संगती । जाली त्यांसी ते चि गति ॥४॥
तुका म्हणे शब्दज्ञानें । जग नाडियेलें तेणें ॥५॥
४०४३
दोष करूनि आम्ही पतित सद्धि जालों । पावन मागों आलों ब्रीद तुझें ॥१॥
आतां पतिता तारावें कीं ब्रीद हें सोडावें । यांत जें पुरवे तें चि सांगा ॥ध्रु.॥
उद्धार तुमच्यानें नव्हे हो श्रीहरि । सोडा झडकरी ब्रीद आतां ॥२॥
तें ब्रीद घेउनी हिंडों दारोदारीं । सांगूं तुझी कीर्ती रे पांडुरंगा ॥३॥
देवें हारविलें ब्रीद हें सोडिलें । पतितें जिंकिलें आम्हीं देवा ॥४॥
तुका म्हणे आम्हीं उठलों दैन्यवरि । विचारा श्रीहरी तुम्ही आतां ॥५॥
४०४४
राम कृष्ण ऐसीं उच्चारितां नामें । नाचेन मी प्रेमें संतांपुढें ॥१॥
काय घडेल तें घडो ये सेवटीं । लाभ हाणी तुटी देव जाणे ॥ध्रु.॥
चिंता मोह आशा ठेवुनि निराळीं । देईन हा बळी जीव पायीं ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं उरों नेदीं उरी । सांडीन हे थोरी ओवाळोनी ॥३॥
४०४५
देव धरी नाना सोंगें । नाम श्रेष्ठ पांडुरंग ॥१॥
तो हा गवळियाचे घरीं । नाम सारितो मुरारि ॥ध्रु.॥
धन्य यशोदेचें प्रारब्ध । नाचे अंगणीं गोविंद ॥२॥
ऐशा भक्तांसाटीं देवें । नाना धरियेलीं नांवें ॥३॥
होय दासांचा जो दास । तुका म्हणे विठ्ठलास ॥४॥
४०४६
आइत्या भाग्या धणी व्हावे । केनें घ्यावें न सरे तें ॥१॥
केणें आहे पंढरपुरीं । उधाराचें लाभीक ॥ध्रु.॥
बाखराची करुनी रीती । भरा पोतीं लवलाहीं ॥२॥
तुका म्हणे संतांपाडें । करूं पुढें वाखती ॥३॥
४०४७
जन्मोजन्मीं दास । व्हावें हे चि माझी आस ॥१॥
पंढरीचा वारकरी । वारी चुकों नेदीं हरी ॥ध्रु.॥
संतसमागम । अंगीं थिरावलें प्रेम ॥२॥
स्नान चंद्रभागे । तुका म्हणे हें चि मागें ॥३॥
४०४८
कां गा कोणी न म्हणे पंढरीची आई । बोलावितें पाहीं चाल नेटें ॥१॥
तेव्हां माझ्या मना होइल समाधान । जाइल सर्व शीण जन्मांतरिंचा ॥२॥
तुका म्हणे माझी होशील माउली । वोरसोनि घाली प्रेमपान्हा ॥३॥
४०४९
वेद अनंत बोलिला । अर्थ इतका चि शोधिला ॥१॥
विठोबासी शरण जावें । निजनष्टि नाम गावें ॥ध्रु.॥
सकळशास्त्रांचा विचार । अंतीं इतका चि निर्धार ॥२॥
अठरापुराणीं सिद्धांत । तुका म्हणे हा चि हेत ॥३॥
४०५०
मायेचा मारिला अंगीं नाहीं घाव । दुःखें तरी लव धडधडी ॥१॥
न लभे हा काळ न सुटे हातींचा । न बोलवे वाचा खोडावली ॥ध्रु.॥
न पवे धांवणें न पवे चि लाग । न चलती माग धरावया ॥२॥
भेणें तरि अंगा लावियेल्या राखा । परी त्यासी वाखा करीतसे ॥३॥
तुका म्हणे नेदी हाका मारूं देवा । लोकापाठी हेवा लागलासे ॥४॥
४०५१
धिग तो दुर्जन नाहीं भूतदया । व्यर्थ तया माया प्रसवली ॥१॥
कठिण हृदय तया चांडाळाचें । नेणे पराचें दुःख कांहीं ॥ध्रु.॥
आपुला का प्राण तैसे सकळ लोक । न करी विवेक पशु जैसा ॥२॥
तुका म्हणे सुखें कापीतसे गळे । आपुलिया वेळे रडतसे ॥३॥
४०५२
गरुडावरि बैसोनि येतो जगजेठी । त्याचे चरणीं मिठी घालूं चला ॥१॥
सांवळें रूपडें देखिलें लोचनीं । शंख चक्र दोन्ही शोभताहे ॥ध्रु.॥
पीतांबर झळके हे चि त्याची खूण । वाकी रुणझुण करिताती ॥२॥
गरुडाचा चपेटा असे नेटें । कस्तुरीमळवट शोभताहे ॥३॥
पदक एकावळी शोभताहे कंठीं । तुका म्हणे मिठी घालूं चला ॥४॥
४०५३
नाहीं पाक होत उफराटे चाली । बोलिली ते केली व्हावी नीत ॥१॥
नाहीं मानूं येत वांजटाचे बोल । कोरडे च फोल चवी नाहीं ॥ध्रु.॥
तरुवरा आधीं कोठें आहे फळ । चावटा बरळ म्हणा त्यासी ॥२॥
तुका म्हणे किती ठकलीं बापुडीं । गव्हा आहे गोडी मांडे पुर्‍या ॥३॥
४०५४
जाली हरिकथा रंग वोरसला । उचितासी आला पांडुरंग ॥१॥
वांटितो हें प्रेम उचिताचा दाता । घेई रे तूं आतां धणीवरि ॥ध्रु.॥
प्रेम देऊनियां अवघीं सुखीं केलीं । जें होतीं रंगलीं विटलीं तीं ॥२॥
तुकें हें दुर्बळ देखियलें संतीं । म्हणउनि पुढती आणियेलें ॥३॥
४०५५
संकिल्पला तुज सकळ ही भाव । कोण एक ठाव उरला तेथें ॥१॥
इंद्रियव्यापार जेंजें कांहीं कर्म । करितों ते धर्म सकळ तुझे ॥ध्रु.॥
माझें हित फार लागला विचार । तुज सर्व भार चालवणें ॥२॥
जो कांहीं लौकिक करिसी तो तुझा । अपमान पूजा कांहींतरि ॥३॥
तुका म्हणे मी तों राहिलों निश्चिंत । तुज कळे हित तैसें करीं ॥४॥
४०५६
भय नाहीं भेव । अनुतापीं नव्हतां जीव ॥१॥
जेथें देवाची तळमळ । तेथें काशाचा विटाळ ॥ध्रु.॥
उच्चारितां दोष । नाहीं उरों देत लेश ॥२॥
तुका म्हणे चित्त । होय आवडी मिश्रित ॥३॥
४०५७
ध्यानीं ध्यातां पंढरिराया । मनासहित पालटे काया ॥१॥
तेथें बोला कैची उरी । माझें मीपण जाला हरि ॥ध्रु.॥
चित्तचैतन्यीं पडतां मिठी । दिसे हरिरूप अवघी सृष्टि ॥२॥
तुका म्हणे सांगों काय । एकाएकीं हरिवृत्तिमय ॥३॥
४०५८
कोणा ही केंडावें हा आम्हां अधर्म । जोजो पावे श्रम तोतो देव ॥१॥
म्हणउनि चित्ता सिकविलें वोजें । आतां हें चि दुजें न बोलावें ॥ध्रु.॥
हालविलें जरि परउपकारें । जिव्हे पाप खरें उपाधीचें ॥२॥
तुका म्हणे जीव प्रारब्धा आधीन । कोण वाहे सीण करुणा शोभे ॥३॥
४०५९
देव तिला आला । गोडगोड जीव धाला ॥१॥
साधला हा पर्वकाळ । गेला अंतरींचा मळ ॥ध्रु.॥
पापपुण्य गेलें । एका स्नानें चि खुंटलें ॥२॥
तुका म्हणे वाणी । शुद्ध जनार्दनीं जनीं ॥३॥
४०६०
काय उणें मज पांडुरंगा पायीं । रिद्धिसिद्धी ठायीं वोळगती ॥१॥
कोण पाहे सुखा नासिवंताकडे । तृष्णेचें बापुडें नहों आम्ही ॥ध्रु.॥
स्वर्गसुखें आम्हीं केलीं पावटणी । पापपुण्यें दोन्ही उलंडिलीं ॥२॥
तुका म्हणे घरीं आणिलें वैकुंठ । वसविली पेठ वैष्णवांची ॥३॥
४०६१
माझें मागणें तें किती । दाता लक्ष्मीचा पति ॥१॥
तान्हेल्यानें पीतां पाणी । तेणें गंगा नव्हे उणी ॥ध्रु.॥
कल्पतरु जाला देता । तेथें पोटाचा मागता ॥२॥
तुका म्हणे संतां ध्यातां । परब्रम्ह आलें हाता ॥३॥
४०६२
अर्भकाचे साटीं । पंतें हातीं धरिली पाटी ॥१॥
तैसे संत जगीं । क्रिया करुनी दाविती अंगीं ॥ध्रु.॥
बालकाचे चाली । माता जाणुनि पाउल घाली ॥२॥
तुका म्हणे नाव । जनासाटीं उदकीं ठाव ॥३॥
४०६३
जन्मोजन्मींची संगत । भेटी जाली अकस्मात ॥१॥
आतां सोडितां सुटेना । तंतु प्रीतीचा तुटेना ॥ध्रु.॥
माझें चित्त तुझ्या पायां । मिठी पडिली पंढरिराया ॥२॥
तुका म्हणे अंतीं । तुझी माझी एक गति ॥३॥
४०६४
सांग पांडुरंगा मज हा उपाव । जेणें तुझे पाव आतुडति ॥१॥
न कळे हा निर्धार ब्रम्हादिकां पार । कायसा विचार माझा तेथें ॥२॥
तुका म्हणे आतां धरुनियां धीर । राहूं कोठवर मायबापा ॥३॥
४०६५
काय फार जरी जालों मी शाहाणा । तरी नारायणा नातुडसी ॥१॥
काय जालें जरी मानी मज मन । परि नातुडति चरण तुझे देवा ॥ध्रु.॥
काय जालें जरी जालों उदासीन । परि वर्म भिन्न तुझें देवा ॥२॥
काय जालें जरी केले म्यां सायास । म्हणवितों दास भक्त तुझा ॥३॥
तुका म्हणे तुज दाविल्यावांचून । तुझें वर्म कोण जाणे देवा ॥४॥
४०६६
जातां पंढरीच्या मार्गा । काय वणूप सुखा मग ॥१॥
घडे लाभ लक्षकोटि । परब्रम्हीं होइल भेटी ॥ध्रु.॥
नाम गर्जत येती संत । त्यांच्या दर्शनें होईजे मुक्त ॥२॥
जो अलक्ष्य ब्रम्हादिकां । आला संनिध म्हणे तुका ॥३॥
४०६७
सारासार विचार करा उठाउठी । नाम धरा कंठीं विठोबाचें ॥१॥
तयाच्या चिंतनें निरसलें संकट । तरलों दुर्घट भवसिंधु ॥ध्रु.॥
जन्मोनियां कुळीं वाचे स्मरे राम । धरी हा चि नेम अहिर्निशीं ॥२॥
तुका म्हणे कोटी कुळें तीं पुनीत । भावें गातां गीत विठोबाचे ॥३॥
४०६८
मोल घेऊनियां कथा जरी करीं । तरी भंगो हरी देह माझा ॥१॥
माझी कथा करा ऐसें म्हणें कोणा । तरी झडो जाणा जिव्हा माझी ॥ध्रु.॥
साहए तूं जालासी काय उणें तुपें । आणीक भूतांपें काय मागों ॥२॥
तुका म्हणे सर्व सिद्धी तुझे पायीं । तूं माझा गोसावी पांडुरंगा ॥३॥
४०६९
जरि हा हो कृपा करिल नारायण । तरी हें चि ज्ञान ब्रम्ह होय ॥१॥
कोठोनियां कांहीं न लगे आणावें । न लगे कोठें जावें तरावया ॥ध्रु.॥
जरी देव कांहीं धरिल पैं चित्तीं । तरि हे चि होती दिव्य चक्षु ॥२॥
तुका म्हणे देव दावील आपणा । तरि जीवपणा ठाव नाहीं ॥३॥
४०७०
पांडुरंगा कृपाळुवा दयावंता । धरिसील सत्ता सकळ ही ॥१॥
कां जी आम्हांवरी आणिकांची सत्ता । तुम्हासी असतां जवळिक ॥२॥
तुका म्हणे पायीं केलें निवेदन । उचित हें दान करीं आतां ॥३॥
४०७१
रात्री दिवस आम्हां युद्धाचा प्रसंग । अंतर्बाह्य जग आणि मन ॥१॥
जीवा ही आगोज पडती आघात । येऊनियां नित्य नित्य करी ॥२॥
तुका म्हणे तुझ्या नामाचिया बळें । अवघीयांचें काळें केलें तोंड ॥३॥
४०७२
होइन खडे गोटे । चरणरज साने मोठे । पंढरीचे वाटे । संतचरणीं लागेन ॥१॥
आणीक काय दुजें । म्या मागणें तुजपासीं । अविट तें सुख । भय नास नाहीं ज्यासी ॥ध्रु.॥
होइन मोचे वाहणा । पायीं सकळां संतजनां । मांजर सुकर सुणा । जवळी शेष घ्यावया ॥२॥
सांडोवा पायरी । वाहळ बावी गंगातिरी । होइन तयावरी । संतसज्जन चालती ॥३॥
लागें संतां पांयीं । ऐसा ठेवीं भलता ठायीं । तुका म्हणे देई । धाक नाहीं जन्माचा ॥४॥
४०७३
माझिया जीवाचा मज निरधार । न करीं उत्तर जनासवें ॥१॥
आपुलें कारण साधों जी विचार । करावा हा धीर धरूनियां ॥ध्रु.॥
काय कराविया आणिका या युक्ति । काय नव्हे भक्ती विठोबाची ॥२॥
एक पुढें गेले वाट दावूनियां । मारग तो वांयां कोण सांडी ॥३॥
तुका म्हणे माझी विठोबासी चिंता । भेईना सर्वथा न घडे तें ॥४॥
४०७४
कासया व्हावें जीतांचि मुक्त । सांडुनियां थीतें प्रेमसुख ॥१॥
वैष्णवांचा दास जाला नारायण । काय त्या मिळोन असे काम ॥ध्रु.॥
काय त्या गांठीचें पडलें सुटोन । उगला चि बैसोन धीरु धरीं ॥२॥
सुख आम्हांसाटीं केलें हें निर्माण । निर्दैव तो कोण हाणे लाता ॥३॥
तुका म्हणे मज न लगे सायोज्यता । राहेन या संतां समागमें ॥४॥
४०७५
आवडे पंढरी भीमा पांडुरंग । चंद्रभागा लिंग पांडुरंग ॥१॥
कामधेनु कल्पतरु चिंतामणी । आवडीची धणी पुरवीती ॥२॥
तुका म्हणे जीवा थोर जालें सुख । नाठवे हे भूक तान कांहीं ॥३॥
४०७६
लाडें भाकितों करुणा । तूं रे उदाराचा राणा ॥१॥
करिसी आमुचा सांभाळ । तूं रे माउली स्नेहाळ ॥ध्रु.॥
नाहीं चिंता रे आम्हांसी । तूं चि भार चालविसी ॥२॥
आम्ही जालों उदासीन । तूं चि करिसी जतन ॥३॥
आम्हां नाहीं जीवनास । तूं चि पुरविसी घास ॥४॥
तुका म्हणे भलते सवें । जातां मागें मागें धांवे ॥५॥
४०७७
आम्हां हें सकळ । तुझ्या पायांचें चि बळ ॥१॥
करूं अमृताचें पान । दुजें नेणों कांहीं आन ॥ध्रु.॥
जयाचा जो भोग । सुख दुःख पीडा रोग ॥२॥
तुका म्हणे देवा । तुझे पायीं माझा ठेवा ॥३॥
४०७८
प्रपंच परमार्थ संपादोनि दोन्ही । एक ही निदानीं न घडे त्यासी ॥१॥
दोहीं पेंवावरी ठेवूं जातां हात । शेवटीं अपघात शरीराचा ॥२॥
तुका म्हणे तया दोहींकडे धका । शेवटीं तो नरकामाजी पडे ॥३॥
४०७९
संसारा आलिया एक सुख आहे । आठवावे पाय विठोबाचे ॥१॥
येणें होय सर्व संसार सुखाचा । न लगे दुःखाचा लेश कांहीं ॥ध्रु.॥
घेईल तयासी सोपें आहे सुख । बोलियेलें मुखें नारायण ॥२॥
सांगितली सोय करुणासागरें । तुम्हां कांहो बरें न वाटतें ॥३॥
तुका म्हणे तेणें उपकार केला । भोऑया भाविकाला तरावया ॥४॥
४०८०
आम्हां भय धाक कोणाचा रे पाहें । काळ मशक काय मानव हे ॥१॥
आम्हांसी ते काय चिंता या पोटाची । माउली आमुची पांडुरंग ॥ध्रु.॥
काय करावी हे कोणाची मान्यता । करितां अनंता कोण वारी ॥२॥
नाहीं शीण आम्हां जालें कवतुक । पुनीत हे लोक करावया ॥३॥
तुका म्हणे खातों आनंदाचे लाडू । नका चरफडूं घ्या रे तुम्ही ॥४॥
४०८१
तांबगी हें नाणें न चले खर्‍या मोलें । जरी हिंडविलें देशोदेशीं ॥१॥
करणीचें कांहीं न मने सज्जना । यावें लागे मना वृद्धांचिया ॥ध्रु.॥
हिरयासारिका दिसे शिरगोळा । पारखी ते डोळां न पाहाती ॥२॥
देऊनियां भिंग कामाविलें मोतीं । पारखिया हातीं घेतां नये ॥३॥
तुका म्हणे काय नटोनियां व्यर्थ । आपुलें हें चित्त आपणा ग्वाही ॥४॥
४०८२
चित्ता मिळे त्याचा संग रुचिकर । क्षोभवितां दूर तों चि भलें ॥१॥
ऐसी परंपरा आलीसे चालत । भलत्याची नीत त्यागावरी ॥ध्रु.॥
हो कां पिता पुत्र बंधु कोणी तेही । विजाति संग्रहीं धरूं नये ॥२॥
तुका म्हणे सत्य पाळावें वचन । अन्यथा आपण करूं नये ॥३॥
४०८३
आपुली कसोटी शुद्ध राखी कारण । आगीनें भूषण अधिक पुट ॥१॥
नाहीं कोणासवें बोलणें लागत । निश्चिंतीनें चित्तसमाधान ॥ध्रु.॥
लपविलें तें ही ढेंकरें उमटे । खोटियाचें खोटें उर फोडी ॥२॥
तुका म्हणे निंदा स्तुति दोन्ही वाव । आपुलाला भाव फळा येतो ॥३॥
४०८४
आणिकांच्या घातें मानितां संतोष । सुखदुःख दोष अंगीं लागे ॥१॥
ऐसें मनीं वाहूं नयेती संकल्प । करूं नये पाप भांडवल ॥ध्रु.॥
क्लेशाची चित्तीं राहाते कांचणी । अग्नींत टाकोनी ठाव जाळी ॥२॥
तुका म्हणे येणें घडे पुण्यक्षय । होणार तें होय प्रारब्धें चि ॥३॥
४०८५
अज्ञानाची भक्ती इच्छिती संपत्ती । तयाचिये मती बोध कैंचा ॥१॥
अज्ञानाची पूजा कामिक भावना । तयाचिया ध्याना देव कैंचा ॥ध्रु.॥
अज्ञानाचें कर्म फळीं ठेवी मन । निष्काम साधन तया कैंचें ॥२॥
अज्ञानाचें ज्ञान विषयावरी ध्यान । ब्रम्ह सनातन तया कैंचें ॥३॥
तुका म्हणे जळो ऐसियांचे तोंड । अज्ञानाचें बंड वाढविती ॥४॥
४०८६
गुळें माखोनियां दगड ठेविला । वर दिसे भला लोकाचारी ॥१॥
अंतरीं विषयाचें लागलें पैं पिसें । बाहिरल्या वेषें भुलवी लोकां ॥ध्रु.॥
ऐसिया डांभिकां कैची हरिसेवा । नेणे चि सद्भावा कोणे काळीं ॥२॥
तुका म्हणे येणें कैसा होय संत । विटाळलें चित्त कामक्रोधें ॥३॥
४०८७
आयुष्य वेचूनि कुटुंब पोसिलें । काय हित केलें सांग बापा ॥१॥
फुकाचा चाकर जालासी काबाडी । नाहीं सुख घडी भोगावया ॥ध्रु.॥
दुर्लभ मनुष्यजन्म कष्टें पावलासी । दिला कुटुंबासी कामभोग ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें आयुष्य नासिलें । पाप तें सांचिलें पतनासी ॥३॥
४०८८
अनंत लक्षणें वाणितां अपार । संताचें तें घर सांपडेना ॥१॥
जये घरीं संत राहती आपण । तें तुम्हां ठिकाण आतुडेना ॥ध्रु.॥
ठिकाण धरूनी पाहवे ते संत । उगा च अकांत करूं नये ॥२॥
संत होऊनियां संतांसी पाहावें । तरि च तरावें तुका म्हणे ॥३॥
४०८९
संतांचा पढीयावो कैशापरि लाहो । नामाचा आठवो कैसा राहे ॥१॥
हे चि थोर चिंता लागली मनासी । निजतां निद्रेसी न लगे डोळा ॥ध्रु.॥
जेवितां जेवणीं न लगे गोड धड । वाटतें काबाड विषयसुख ॥२॥
ऐसिया संकटीं पाव कृपानिधी । लावीं संतपदीं प्रेमभावें ॥३॥
तुका म्हणे आम्हीं नेणों कांहीं हित । तुजविण अनाथ पांडुरंगा ॥४॥
४०९०
पंढरीचा वास धन्य ते चि प्राणी । अमृताची वाणी दिव्य देहो ॥१॥
मूढ मतिहीन दुष्ट अविचारी । ते होती पंढरी दयारूप ॥ध्रु.॥
शांति क्षमा अंगीं विरक्ति सकळ । नैराश्य निर्मळ नारी नर ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं वर्णा अभिमान । अवघे जीवनमुक्त लोक ॥३॥
४०९१
देखीचें तें ज्ञान करावें तें काई । अनुभव नाहीं आपणासी ॥१॥
इंद्रियांचे गोडी ठकलीं बहुतें । सोडितां मागुतें आवरेना ॥ध्रु.॥
युक्तीचा आहार नीतीचा वेव्हार । वैराग्य तें सार तरावया ॥२॥
नाव रेवाळितां घाला घाली वारा । तैसा तो पसारा अहंतेचा ॥३॥
तुका म्हणे बुद्धि आपुले अधीन । करी नारायण आतुडे तों ॥४॥
४०९२
नर नारी बाळें अवघा नारायण । ऐसें माझें मन करीं देवा ॥१॥
न यो काम क्रोध द्वेष निंदा द्वंद । अवघा गोविंद निःसंदेह ॥ध्रु.॥
असावें म्यां सदा विषयीं विरक्त । काया वाचा चित्त तुझे पायीं ॥२॥
करोनियां साहए पुरवीं मनोरथ । व्हावें कृपावंत तुका म्हणे ॥३॥
४०९३
आपुल्या पोटासाटीं । करी लोकांचिया गोष्टी ॥१॥
जेणें घातलें संसारीं । विसरला तो चि हरी ॥ध्रु.॥
पोटा घातलें अन्न । न म्हणे पतितपावन ॥२॥
मी कोठील आणि कोण । हें न कळे ज्यालागून ॥३॥
तुका म्हणे नरस्तुति । करितो भाट त्रिजगतीं ॥४॥
४०९४
स्वयें आपण चि रिता । रडे पुढिलांच्या हिता ॥१॥
सेकीं हें ना तेंसें जालें । बोलणें तितुकें वांयां गेलें ॥ध्रु.॥
सुखसागरीं नेघे वस्ती । अंगीं ज्ञानपणाची मस्ती ॥२॥
तुका म्हणे गाढव लेखा । जेथें भेटेल तेथें ठोका ॥३॥
४०९५
जगीं कीर्ति व्हावी । म्हणोनी जालासी गोसावी॥१॥
बहुत केलें पाठांतर । वर्म राहिलेंसे दूर ॥ध्रु.॥
चित्तीं नाहीं अनुताप । लटिकें भगवें स्वरूप ॥२॥
तुका म्हणे सिंदळीच्या । व्यर्थ श्रमविली वाचा ॥३॥
४०९६
प्राक्तनाच्या योगें आळशावरी गंगा । स्नान काय जगा करूं नये ॥१॥
उभी कामधेनु मागिलें अंगणीं । तिसी काय ब्राम्हणीं वंदूं नये ॥ध्रु.॥
कोढियाचे हातें परिसें होय सोनें । अपवित्र म्हणोन घेऊं नये ॥२॥
यातिहीन जाला गांवींचा मोकासी । त्याच्या वचनासी मानूं नये ॥३॥
भावारूढ तुका मुद्रा विठोबाची । न मनी तयांचीं तोंडें काळीं ॥४॥
४०९७
बोलिलों उत्कषॉ । प्रेमरस दाशत्वें ॥१॥
साच करिता नारायण । जया शरण गेलों तो ॥ध्रु.॥
समर्थ तो आहे ऐसा । धरिली इच्छा पुरवी ॥२॥
तुका म्हणे लडिवाळाचें । द्यावें साचें करूनियां ॥३॥
४०९८
विचा केला ठोबा । म्हणोनि नांव तो विठोबा ॥१॥
कां रे नेणां त्याचें नांव । काय वेदासि नाहीं ठाव ॥ध्रु.॥
शेष स्तुती प्रवर्तला । जिव्हा चिरूनि पलंग जाला ॥२॥
तुका म्हणे सत्ता । ज्याची काळाचिये माथा ॥३॥
४०९९
भ्रतारअंगसंगें सुखाची वेवस्था । आधीं तों सांगतां नये कोणा ॥१॥
तथापि सांगणें कुमारिकेपाशीं । ते काय मानसीं सुख मानी ॥ध्रु.॥
तैसा आत्मबोध आधीं बोलों नये । बोलासी तो काय सांपडेल ॥२॥
तथापि सांगणें बहिर्मुखापाशीं । तो काय संतोषासी मूळ होय ॥३॥
तुका म्हणे संत सुखाचे विभागी । ब्रम्हानंद जगीं साधुरूपें ॥४॥
४१००
कलयुगामाजी थोर जालें बंड । नष्ट लोक लंड जाले फार ॥१॥
न धरिती सोय न पुसती कोणा । येतें जैसें मना तैसें चाले ॥ध्रु.॥
सज्जनाचा वारा टेकों नेदी द्वारा । ऐसिया पामरा तारी कोण ॥२॥
विश्वास तयाचा बैसेना कोठें ही । स्तुति निंदा पाहीं जीवीं धरी ॥३॥
तुका म्हणे कैसें केलें नारायणें । जाणावें हें कोणें तयाविण ॥४॥
