व्यवसायात्मिका बुद्धिरे केह कुरुनन्दन ।
बहुशाखा ह्यनन्ताश्व बुद्धयोऽव्यवसायिनाम् ॥४१॥
दिसावया सान । असे दीप -ज्योति । परी बहु दीप्ति । देई जैसी ॥३८९॥
तैसी सद्‌बुद्धी ही । म्हणूं नये अल्प । प्रकाश अमूप । असे जिचा ॥३९०॥
अपेक्षिती ज्ञानी । हिज नाना परी । पार्था , चराचरीं । दुर्लभ ही ॥३९१॥
आणिकांसारिखा । न जोडे परीस । भाग्यें लाभे लेश । अमृताचा ॥३९२॥
तैसी सद्‌बुद्धीची । दुर्लभ ही वाट । पोंचवी जी थेट । परंधामा ॥३९३॥
गंगेलागीं जैसा । नित्य निरंतर । निर्वाणीं सागर । एकला चि ॥३९४॥
तैसें जिला नाहीं । दुजें प्राप्तिस्थान । ईश्वरावांचोन । जगीं कांहीं ॥३९५॥
ती च एक पाहें । अर्जुना सद्‌बुद्धि । अन्य ती दुर्बुद्धि । ऐसें जाण ॥३९६॥
दुर्बुद्धि ती जाण । विषयांची खाण । तेथें रममाण । होती मूढ ॥३९७॥
म्हणोनियां स्वर्ग - । नरक -संसार । तयांसी साचार । प्राप्त होय ॥३९८॥
ऐसे जे का मूढ । तयांलागीं पार्था । लाभे ना सर्वथा । आत्मसुख ॥३९९॥
यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्याविपश्चितः ।
वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ॥४२॥
कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफल प्रदाम् ।
क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ॥४३॥
भोगैश्वर्यप्रसक्तानां तयापहृतचेतसाम् ।
व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते ॥४४॥
वेदांचा आधार । घेवोनि बोलती । प्रतिष्ठा वर्णिती । कर्माची च ॥४००॥
परी कर्म -फळीं । धरोनियां आस । पार्था , स्व -हितास । मुकती ते ॥४०१॥
मृत्युलोकीं येथें । घेवोनियां जन्म । यज्ञादिक कर्म । आचरावें ॥४०२॥
मग रम्य ऐसें । कर्माचें तें फळ । भोगावें केवळ । स्वर्ग -सुख ॥४०३॥
सर्व सुखांमाजीं । स्वर्गसुख श्रेष्ठ । बोलती यथेष्ट । दुर्बुद्धी ते ॥४०४॥
देवोनि केवळ । भोगाकडे दृष्टि । चित्तीं फलासक्ति । ठेवोनियां ॥४०५॥
विविध विशेष । आचरिती कर्म । यथाविधि धर्म । अनुष्ठिती ॥४०६॥
अनुष्ठितां धर्म । दाविती नैपुण्य । एक चि वैगुण्य । परी तेथें ॥४०७॥
कीं ते स्वर्ग -भोग । वांछिती मनांत । सांडोनि यथार्थ । भोक्ता जो का ॥४०८॥
सर्व हि यज्ञांचा । भोक्ता परमेश । विसरती त्यास । अल्पज्ञ ते ॥४०९॥
करोनियां जैसा । कापुराचा ढीग । द्यावी त्यासी आग । लावोनियां ॥४१०॥
किंवा मिष्टान्नाचें । वाढोनियां ताट । त्यांत काळकूट । कालवावें ॥४११॥
अमृताचा कुंभ । लाभतं सुदैवें । त्यातें उलंडावें । पदाघातें ॥४१२॥
तैसा संपादिला । धर्म धनंजया । घालविती वायां । सकामत्वें ॥४१३॥
जोडोनि सुकृत । करोनि सायास । धरावी कां आस । संसाराची ॥४१४॥
परी अज्ञानी ते । नेणती हें कांहीं । काय कीज नाहीं । ज्ञानदृष्टि ॥४१५॥
सुगरिणीनें जैसें । रांधोनि पक्कान्न । टाकावें विकोन । द्रव्यासाठीं ॥४१६॥
तैसा भोगासाठीं । घालवितो धर्म । नेणोनियां वर्म । कर्मातील ॥४१७॥
म्हणोनि वेदांच्या । अर्थवादीं जाण । होवोनियां मग्न । राहिले जे ॥४१८॥
अविवेकी मूढ । तयांचिया चित्तीं । सर्वथा दुर्मति । वास करी ॥४१९॥
त्रैगुण्यविषया वेदा निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन ।
निर्द्वन्द्वो नित्यसत्त्वस्थो निर्योगक्षेम आत्मवान् ॥४५॥
सत्त्व रज तम । त्रिगुणांनीं व्याप्त । वेद हे निभ्रांत । जाण पार्था ॥४२०॥
उपनिषदादि । समस्त सात्त्विक । रजतमात्मक । इतर ते ॥४२१॥
विवरिलें जेथें । कर्मकांडादिक । एक स्वर्ग -सुख । सुचविती ॥४२२॥
म्हणोनि सर्वथा । धनंजया जाण । होती ते कारण । सुखदुःखां ॥४२३॥
तरी अर्थवादीं । नको देऊं चित्त । अव्हेरीं त्वरित । त्रिगुण हे ॥४२४॥
मी -माझें हें पार्था । न ठेवीं अंतरीं । एकलें चि धरीं । आत्मसुख ॥४२५॥
यावानर्थ उदपाने सर्वतः संप्लुतोदके ।
तावान्सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ॥४६॥
विधि -निषेधाचे । विविध प्रकार । वर्णिले साचार । वेदांमाजीं ॥४२६॥
असो जरी ऐसें । बोलिलें बहुत । तरी ज्यांत हित । तें चि घ्यावें ॥४२७॥
अशेष हि मार्ग । पडती दृष्टीस । येतां उदयास । भानु -बिंब ॥४२८॥
तरी पार्था पाहें । सर्व हि मार्गानीं । चाले काय कोणी । सांगें मज ॥४२९॥
जरी भू -तळीं तें । अपार उदक । घ्यावें आवश्यक । तेवढें चि ॥४३०॥
तैसा वेदार्थाचा । करोनि विचार । ज्ञानी इष्ट सार । तें चि घेती ॥४३१॥
कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्‌गोऽस्त्वकर्मणि ॥४७॥
तरी ऐकें आतां । ह्यापरी पाहतां । स्वकर्म हें पार्था । योग्य तुज ॥४३२॥
सर्व हि गोष्टींचा । करितां विचार । ऐसें चि साचार । मना आलें ॥४३३॥
पार्था , न ये सोडूं । निज -कर्तव्यास । नये धरुं आस । कर्म -फळीं ॥४३४॥
आणि कुकर्माची । न व्हावी संगती । करावी सत्कृति । हेतुविण ॥४३५॥
योगस्थः कुरु कर्माणि सङ्‌गं त्यक्त्वा धनंजय ।
सिध्द्यसिध्द्योः समो भूत्वा समत्वं योग उच्यते ॥४८॥
सोडोनि फलाशा । होवोनि योग -स्थ । देवोनियां चित्त । करीं कर्मे ॥४३६॥
आरंभिलें कर्म । सुदैवें सिद्धीस । गेलें तरी तोष । नको फार ॥४३७॥
किंवा दुर्दैवें तें । नाहीं झालें सिद्ध । तरी दुःखें क्षुब्ध । होऊं नये ॥४३८॥
सिद्ध झालें तरी । काजा आलें पाहीं । न झालें तरी हि । भलें मानीं ॥४३९॥
घडे तें तें कर्म । होतां ब्रह्मार्पण । स्वभावें संपूर्ण । झालें जाण ॥४४०॥
पाहें पूर्णापूर्ण । कैसें असो कर्म । परी मनोधर्म । सारिखा चि ॥४४१॥
तरी पार्था होय । ती च योगस्थिति । तिज वाखाणिती । ज्ञाते जन ॥४४२॥
आपुल्या चित्ताची । जी का साम्यावस्था । तें चि जाण पार्था । योगसार ॥४४३॥
दुरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगगाद्धनंजय ।
बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः ॥४९॥
बुद्धियुक्तो जहातीह उभे सुकृतदुष्कृते ।
तस्माद्योगाय युज्यस्व योगः कर्मसु कौशलम् ॥५०॥
मन -बुद्धीमाजीं । जेथें एकभाव । तया ऐसें नांव । बुद्धियोग ॥४४४॥
बुद्धियोगाची ती । पाहतां महती । दिसे गौण अति । कर्मभाग ॥४४५।
परी तें चि कर्म । आचरावें साङ्‍ग । तरीच हा योग । प्राप्त होय ॥४४६॥
पाहें धनंजया । कर्तृत्वाचा मद । आणि फलास्वाद । गाळोनियां ॥४४७॥
उरे जें जें कर्म । ती च येथें जाण । स्वभावें संपूर्ण । योगस्थिति ॥४४८॥
तरी होई स्थिर । बुद्धियोगीं थोर । करोनि अव्हेर । फलाशेचा ॥४४९॥
पार्था , बुद्धियोग । साधिला जयांनीं । पावले ते ज्ञानी । पैलपार ॥४५०॥
नाहीं तयां पुण्य । नाहीं तयां पाप । तुटे आपोआप । द्वन्द्व -बंध ॥४५१॥
