४५०१
लीलाविग्रही तो लेववी खाववी । यशोदा बैसवी मांडीवरी ॥१॥
मांडीवरी भार पुष्पाचिये परी । बैसोनियां करी स्तनपान ॥२॥
नभाचा ही साक्षी पाताळापरता । कुर्वाळिते माता हातें त्यासि ॥३॥
हातें कुर्वाळुनी मुखीं घाली घांस । पुरे म्हणे तीस पोट धालें ॥४॥
पोट धालें मग देतसे ढेंकर । भक्तीचें तें फार तुळसीदळ ॥५॥
तुळसीदळ भावें सहित देवापाणी । फार त्याहुनि क्षीरसागरा ॥६॥
क्षीराचा कांटाळा असे एकवेळ । भक्तीचें तें जळ गोड देवा ॥७॥
देवा भक्त जिवाहुनि आवडती । सकळ हि प्रीति त्यांच्याठायीं ॥८॥
त्यांचा हा अंकित सर्व भावें हरि । तुका म्हणे करी सर्व काज ॥९॥
४५०२
जयेवेळीं चोरूनियां नेलीं वत्सें । तयालागीं तैसें होणें लागे ॥१॥
लागे दोहीं ठायी करावें पाळण । जगाचा जीवन मायबाप ॥२॥
माय जाल्यावरी अवघ्या वत्सांची । घरीं वत्सें जीचीं तैसा जाला ॥३॥
जाला तैसा जैसे घरिंचे गोपाळ । आणिक सकळ मोहरी पांवे ॥४॥
मोहरी पांवे सिंगें वाहिल्या काहाळा । देखिला सोहाळा ब्रम्हादिकीं ॥५॥
ब्रम्हांदिकां सुख स्वपनीं ही नाहीं । तैसें दोहीं ठायीं वोसंडलें ॥६॥
वोसंडल्या क्षीर अमुप त्या गायी । जैसी ज्याची आईं तैसा जाला ॥७॥
लाघव कळलें ब्रम्हयासी याचें । परब्रम्ह साचें अवतरलें ॥८॥
तरले हे जन सकळ ही आतां । ऐसें तो विधाता बोलियेला ॥९॥
लागला हे स्तुती करूं अनंताची । चतुर्मुख वाची भक्ती स्तोत्रें ॥१०॥
भक्तिकाजें देवें केला अवतार । पृथ्वीचा भार फेडावया ॥११॥
पृथिवी दाटीली होती या असुरीं । नासाहावे वरीभार तये ॥१२॥
तया काकुलती आपल्या दासांची । तयालागीं वेची सर्वस्व ही ॥१३॥
स्वहित दासांचें करावयालागीं । अव्यक्त हें जगीं व्यक्ती आलें ॥१४॥
लेखा कोण करी यांचिया पुण्याचा । जयांसवें वाचा बोले हरी ॥१५॥
हरी नाममात्रें पातकांच्या रासी । तो आला घरासि गौळियांच्या ॥१६॥
गौळिये अवघीं जालीं कृष्णमय । नामें लोकत्रय तरतील ॥१७॥
तरतील नामें कृष्णाचिया दोषी । बहुत ज्यांपाशीं होइल पाप ॥१८॥
पाप ऐसें नाहीं कृष्णनामें राहे । धन्य तो चि पाहे कृष्णमुख ॥१९॥
मुख माझें काय जो मी वर्णू पार । मग नमस्कार घाली ब्रम्हा ॥२०॥
ब्रम्हा नमस्कार घाली गोधनासी । कळला तयासि हा चि देव ॥२१॥
देव चि अवगा जालासे सकळ । गाईं हा गोपाळ वत्सें तेथें ॥२२॥
तेथें पाहाणें जें आणीक दुसरें । मूर्ख त्या अंतरें दुजा नाहीं ॥२३॥
दुजा भाव तुका म्हणे जया चित्ती । रवरव भोगिती कुंभपाक ॥२४॥
४५०३
कुंभपाक लागे तयासि भोगणें । अवघा चि नेणे देव ऐसा ॥१॥
देव ऐसा ठावा नाहीं जया जना । तयासि यातना यमकरी ॥२॥
कळला हा देव तया साच खरा । गाईं वत्सें घरा धाडी ब्रम्हा ॥३॥
ब्रम्हादिकां ऐसा देव अगोचर । कैसा त्याचा पार जाणवेल ॥४॥
जाणवेल देव गौळियांच्या भावें । तुका म्हणे सेवे संचित हें ॥५॥
४५०४
संचित उत्तम भूमि कसूनियां । जाऊं नेणे वांयां परि त्याचें ॥१॥
त्याचिया पिकासि आलिया घुमरी । आल्या गाईंवरी आणिक गाईं ॥२॥
गाईं दवडुनि घालिती बाहेरी । तंव म्हणे हरि बांधा त्या ही ॥३॥
त्याही तुम्ही बांधा तुमच्या सारिख्या । भोवंडा पारिख्या वाड्यातुनि ॥४॥
पारिख्या न येती कोणाचिया घरा । सूत्रधारी खरा नारायण ॥५॥
नारायण नांदे जयाचिये ठायीं । सहज तेथें नाहीं घालमेली ॥६॥
मेलीं हीं शाहाणीं करितां सायास । नाहीं सुखलेश तुका म्हणे ॥७॥
४५०५
तुका म्हणे सुख घेतलें गोपाळीं । नाचती कांबळीं करुनि ध्वजा ॥१॥
करूनियां टिरी आपुल्या मांदळ । वाजविती टाळ दगडाचे ॥२॥
दगडाचे टाळ कोण त्यांचा नाद । गीत गातां छंद ताल नाहीं ॥३॥
नाही ताळ गातां नाचतां गोपाळां । घननीळ सावळा तयामध्यें ॥४॥
मधीं जयां हरि तें सुख आगळें । देहभाव काळें नाहीं तयां ॥५॥
तयांसि आळंगी आपुलिया करीं । जाती भूमीवरी लोटांगणीं ॥६॥
निजभाव देखे जयांचिये अंगीं । तुका म्हणे संगीं क्रीडे तयां ॥७॥
४५०६
तयांसवें करी काला दहींभात । सिदोर्या अनंत मेळवुनी ॥१॥
मेळवुनी अवघियांचे एके ठायीं । मागें पुढें कांहीं उरों नेदी ॥२॥
नेदी चोरी करूं जाणे अंतरींचें । आपलें हीं साचें द्यावें तेथें ॥३॥
द्यावा दहींभात आपले प्रकार । तयांचा वेव्हार सांडवावा ॥४॥
वांटी सकळांसि हातें आपुलिया । जैसें मागे तया तैसें द्यावें ॥५॥
द्यावें सांभाळुनी सम तुकभावें । आपण हि खावें त्यांचें तुक ॥६॥
तुक सकळांचे गोविंदाचे हातीं । कोण कोणे गति भला बुरा ॥७॥
राखे त्यासि तैसें आपलाल्या भावें । विचारुनि द्यावें जैसें तैसें ॥८॥
तैसें सुख नाहीं वैकुंठींच्या लोकां । तें दिलें भाविकां गोपाळांसि ॥९॥
गोपाळांचे मुखीं देउनी कवळ । घांस माखे लाळ खाय त्यांची ॥१०॥
त्यांचिये मुखींचे काढूनियां घांस । झोंबतां हातांस खाय बळें ॥११॥
बळें जयाचिया ठेंगणें सकळ । तयातें गोपाळ पाडितील ॥१२॥
पाठी उचलूनि वाहातील खांदीं । नाचतील मांदीं मेळवुनी ॥१३॥
मांदीं मेळवुनी धणी दिली आम्हां । तुका म्हणे जमा केल्या गाईं ॥१४॥
४५०७
केला पुढें हरि अस्तमाना दिसा । मागें त्यासरिसे थाट चाले ॥१॥
थाट चाले गाईं गोपाळांची धूम । पुढें कृष्ण राम तयां सोयी ॥२॥
सोयी लागलिया तयांची अनंती । न बोलवितां येती मागें तया ॥३॥
तयांचिये चित्ती बैसला अनंत । घेती नित्यनित्य तें चि सुख ॥४॥
सुख नाहीं कोणा हरिच्या वियोगें । तुका म्हणे जुगें घडी जाय ॥५॥
४५०८
जाय फाकोनियां निवडितां गाईं । आपलाल्या सोयी घराचिये ॥१॥
घराचिये सोयी अंतरला देव । गोपाळांचे जीव गोविंदापे ॥२॥
गोविंदे वेधिलें तुका म्हणे मन । वियोगें ही ध्यान संयोगाचें ॥३॥
४५०९
संयोग सकळां असे सर्वकाळ । दुश्चित्त गोपाळ आला दिसे ॥१॥
गोपाळ गुणाचा म्हणे गुणमय । निंबलोण माये उतरिलें ॥२॥
उतरूनि हातें धरि हनूवठी । ओवाळूनि दिठी सांडियेली ॥३॥
दिठी घाली माता विश्वाच्या जनका । भक्तिचिया सुखा गोडावला ॥४॥
लहान हा थोर जीवजंत भूतें । आपण दैवतें जाला देवी ॥५॥
देवी म्हैसासुर मुंजिया खेचर । लहान हि थोर देव हरि ॥६॥
हरि तुका म्हणे अवघा एकला । परि या धाकुला भक्तासाटीं ॥७॥
४५१०
भक्तीसाटीं केली यशोदेसी आळी । थिंकोनिया चोळी डोळे देव ॥१॥
देव गिळुनियां धरिलें मोहन । माय म्हणे कोण येथें दुजें ॥२॥
दुजें येथें कोणी नाहीं कृष्णाविण । निरुते जाणोन पुसे देवा ॥३॥
देवापाशीं पुसे देव काय जाला । हांसें आलें बोला याचें हरि ॥४॥
यांचे मी जवळी देव तो नेणती । लटिकें मानिती साच खरें ॥५॥
लटिकें तें साच साच तें लटिके । नेणती लोभिकें आशाबद्ध ॥६॥
सांग म्हणे माय येरु वासी तोंड । तंव तें ब्रम्हांड देखे माजी ॥७॥
माजी जया चंद्र सूर्य तारांगणें । तो भक्तांकारणें बाळलीला ॥८॥
लीळा कोण जाणे याचें महिमान । जगाचें जीवन देवादिदेव ॥९॥
देवें कवतुक दाखविलें तयां । लागतील पायां मायबापें ॥१०॥
मायबाप म्हणे हा चि देव खरा । आणीक पसारा लटिका तो ॥११॥
तो हि त्यांचा देव दिला नारायणें । माझें हें करणें तो हि मी च ॥१२॥
मीं च म्हणउनि जें जें जेथें ध्याती । तेथें मी श्रीपति भोगिता तें ॥१३॥
तें मज वेगळें मी तया निराळा । नाहीं या सकळा ब्रम्हांडांत ॥१४॥
ततभावना तैसें भविष्य तयाचें । फळ देता साचें मी च एक ॥१५॥
मी च एक खरा बोलें नारायण । दाविलें निर्वाण निजदासां ॥१६॥
निजदासां खूण दाविली निरुती । तुका म्हणे भूतीं नारायण ॥१७॥
४५११
नारायण भूतीं न कळे जयांसि । होय गर्भवासीं येणें जाणें ॥१॥
येणें जाणें होय भूतांच्या मत्सरें । न कळतां खरें देव ऐसा ॥२॥
देव ऐसा जया कळला सकळ । गेली तळमळ द्वेषबुद्धि ॥३॥
बुद्धीचा पालट नव्हे कोणे काळीं । हरि जळीं स्थळीं तया चित्ती ॥४॥
चित्त तें निर्मळ जैसें नवनीत । जाणिजे अनंत तयामाजी ॥५॥
तयामाजी हरि जाणिजे त्या भावें । आपलें परावें सारिखें चि ॥६॥
चिंतनें तयाच्या तरती आणीक । जो हें सकळिक देव देखे ॥७॥
देव देखे तो ही कसा देव नव्हे । उरला संदेहे काय त्यासि ॥८॥
काया वाचा मनें पूजावे वैष्णव । म्हणउनि भाव धरूनियां ॥९॥
यांसि कवतुक दाखविलें रानीं । वोणवा गिळूनि गोपाळांसि ॥१०॥
गोपाळांसि डोळे झांकविले हातें । धरिलें अनंतें विश्वरूप ॥११॥
पसरूनि मुख गिळियेलें ज्वाळ । पहाती गोपाळ बोटां सांदी ॥१२॥
संधि सारूनियां पाहिलें अनंता । म्हणती ते आतां कळलांसी ॥१३॥
कळला हा तुझा देह नव्हे देवा । गिळिला वोणवा आणीक तो ॥१४॥
तो तयां कळला आरुषां गोपाळां । दुर्गम सकळां साधनांसि ॥१५॥
सीण उरे तुका म्हणे साधनाचा । भाविकांसि साचा भाव दावी ॥१६॥
४५१२
भाव दावी शुद्ध देखोनियां चित्त । आपल्या अंकित निजदासां ॥१॥
सांगे गोपाळांसि काय पुण्य होतें । वांचलों जळते आगी हातीं ॥२॥
आजि आम्हां येथें राखियेलें देवें । नाहीं तरी जीवें न वंचतों ॥३॥
न वंचत्या गाईं जळतों सकळें । पूर्वपुण्यबळें वांचविलें ॥४॥
पूर्वपुण्य होतें तुमचिये गांठी । बोले जगजेठी गोपाळांसि ॥५॥
गोपाळांसि म्हणे वैकुंठनायक । भले तुम्ही एक पुण्यवंत ॥६॥
करी तुका म्हणे करवी आपण । द्यावें थोरपण सेवकांसि ॥७॥
४५१३
काय आम्हां चाळविसी वायांविण । म्हणसी दुरून देखिलासि ॥१॥
लावूनियां डोळे नव्हतों दुश्चित । तुज परचत्ति माव होती ॥२॥
होती दृष्टि आंत उघडी आमची । बाहेरी ते वांयां चि कुंची झाकुं ॥३॥
जालासि थोरला थोरल्या तोंडाचा । गिळियेला वाचा धूर आगी ॥४॥
आगी खातो ऐसा आमचा सांगाती । आनंदें नाचती भोंवताली ॥५॥
भोंवतीं आपणा मेळविलीं देवें । तुका म्हणे ठावें नाहीं ज्ञान ॥६॥
४५१४
नाहीं त्याची शंका वैकुंठनायका । नेणती ते एकाविण दुजा ॥१॥
जाणतियां सवें येऊं नेदी हरि । तर्कवादी दुरी दुराविले ॥२॥
वादियासि भेद निंदा अहंकार । देऊनियां दूर दुराविले ॥३॥
दुरावले दूर आशाबद्ध देवा । करितां या सवा कुटुंबाची ॥४॥
चित्ती द्रव्यदारा पुत्रादिसंपत्ती । समान ते होती पशु नर ॥५॥
नरक साधिले विसरोनि देवा । बुडाले ते भवा नदीमाजी ॥६॥
जीहीं हरिसंग केला संवसारीं । तुका म्हणे खरी खेप त्यांची ॥७॥
४५१५
खेळींमेळीं आले घरा गोपीनाथ । गोपाळांसहित मातेपाशीं ॥१॥
मातेपाशीं एक नवल सांगती । जाली तैसी ख्याती वोणव्याची ॥२॥
ओवाळिलें तिनें करूनि आरती । पुसे दसवंती गोपाळांसि ॥३॥
पुसे पडताळुनी मागुती मागुती । गोपाळ सांगती कवतुक ॥४॥
कवतुका कानीं आइकतां त्यांचे । बोलतां ये वाचे वीट नये ॥५॥
नयन गुंतले श्रीमुख पाहतां । न साहे लवतां आड पातें ॥६॥
तेव्हां कवतुक कळों आलें कांहीं । हळुहळु दोहीं मायबापां ॥७॥
हळुहळु त्यांचें पुण्य जालें वाड । वारलें हें जाड तिमिराचें ॥८॥
तिमिर हें तेथें राहों शके कैसें । जालियां प्रकाशें गोविंदाच्या ॥९॥
दावी तुका म्हणे देव ज्या आपणा । पालटे तें क्षणामाजी एका ॥१०॥
४५१६
काय आतां यासि म्हणावें लेंकरूं । जगाचा हा गुरु मायबाप ॥१॥
माया याची यासि राहिली व्यापून । कळों नये क्षण एक होतां ॥२॥
क्षण एक होतां विसरलीं त्यासि । माझेंमाझें ऐसें करी बाळा ॥३॥
करी कवतुक कळों नेदी कोणा । योजूनि कारणा तें चि खेळे ॥४॥
तें सुख लुटिलें घरिचिया घरीं । तुका म्हणे परी आपुलाल्या ॥५॥
४५१७
आपुलाल्यापरी करितील सेवा । गीत गाती देवा खेळवूनि ॥१॥
खेळु मांडियेला यमुने पाबळीं । या रे चेंडुफळी खेळूं आतां ॥२॥
आणविल्या डांगा चवगुणां काठी । बैसोनिया वांटी गडिया गडी ॥३॥
गडी जंव पाहे आपणासमान । नाहीं नारायण म्हणे दुजा ॥४॥
जाणोनि गोविंदें सकळांचा भाव । तयांसि उपाव तो चि सांगे ॥५॥
सांगे सकळांसि व्हा रे एकीकडे । चेंडू राखा गडे तुम्ही माझा ॥६॥
मज हा न लगे आणीक सांगाती । राखावी बहुतीं हाल माझी ॥७॥
माझे हाके हाक मेळवा सकळ । नव जा बरळ एकमेकां ॥८॥
एका समतुकें अवघेचि राहा । जाईंल तो पाहा धरा चेंडू ॥९॥
चेंडू धरा ऐसें सांगतो सकळां । आपण निराळा एकला चि ॥१०॥
चिंडुनियां चेंडू हाणे ऊर्ध्वमुखें । ठेलीं सकळिक पाहात चि ॥११॥
पाहात चि ठेलीं न चलतां कांहीं । येरू लवलाहीं म्हणे धरा ॥१२॥
धरावा तयानें त्याचें बळ ज्यासि । येरा आणिकांसि लाग नव्हे ॥१३॥
नव्हे काम बळ बुद्धि नाहीं त्याचें । न धरवे निंचें उंचाविण ॥१४॥
विचारीं पडिले देखिले गोपाळ । या म्हणे सकळ मजमागें ॥१५॥
मार्ग देवाविण न दिसे आणिका । चतुर होत का बहुत जन ॥१६॥
चतुर चिंतिती बहुत मारग । हरि जाय लाग पाहोनियां ॥१७॥
या मागें जे गेले गोविंदा गोपाळ । ते नेले सीतळ पंथ ठायां ॥१८॥
पंथ जे चुकले आपले मतीचे । तयांमागें त्यांचे ते चि हाल ॥१९॥
हाल दोघां एक मोहरां मागिलां । चालतां चुकलां वाट पंथ ॥२०॥
पंथ पुढिलांसी चालतां न कळे । मागिलांनीं डोळे उघडावे ॥२१॥
वयाचा प्रबोध विचार ज्या नाहीं । समान तो देहीं बाळकांसी ॥२२॥
सिकविलें हित नायिके जो कानीं । त्यामागें भल्यांनीं जाऊं नये ॥२३॥
नये तें चि करी श्रेष्ठाचिया मना । मूर्ख एक जाणा तो चि खरा ॥२४॥
रानभरी जाले न कळे मारग । मग तो श्रीरंग आठविला ॥२५॥
लाज सांडूनियां मारितील हाका । कळलें नायका वैकुंठींच्या ॥२६॥
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणीती । तया अति प्रीति गोपाळांची॥२७॥
गोपाळांचा धांवा आइकिला कानीं । सोयी चक्रपाणि पालविलें॥२८॥
साया धरूनियां आले हरिपासीं । लहान थोरांसी सांभाळिलें ॥२९॥
सांभाळिलें तुका म्हणे सकळ हि । सुखी जाले ते ही हरिमुखें ॥३०॥
४५१८
मुखें सांगे त्यांसि पैल चेंडू पाहा । उदकांत डोहाचिये माथां ॥१॥
माथां कळंबाचे अवघडा ठायीं । दावियेला डोहीं जळामाजी ॥२॥
जळांत पाहातां हाडति या दृष्टि । म्हणे जगजेठी ऐसें नव्हे ॥३॥
नव्हे साच चेंडू छाया दिसे आंत । खरा तेथें चत्ति लावा वरी ॥४॥
वरी देखियेला अवघ्यांनीं डोळां । म्हणती गोपाळा आतां कैसें ॥५॥
कैसें करूनियां उतरावा खालीं । देखोनियां भ्यालीं अवघीं डोहो ॥६॥
डोहो बहु खोल काळया भीतरी । सरलीं माघारीं अवघीं जणें ॥७॥
जयाचें कारण तयासी च ठावें । पुसे त्याच्या भावें त्यास हरि ॥८॥
त्यासि नारायण म्हणे राहा तळीं । चढे वनमाळी झाडावरी ॥९॥
वरि जातां वरि पाहाती गोपाळ । म्हणति सकळ आम्ही नेणों ॥१०॥
नेणों म्हणती हें करितोसि काईं । आम्हां तुझी आईं देइल सिव्या ॥११॥
आपुलिया कानां देउनियां हात । सकळीं निमित्य टाळियेलें ॥१२॥
निमित्याकारणें रचिलें कारण । गेला नारायण खांदीवरी ॥१३॥
खांदीवरी पाव ठेवियेला देवें । पाडावा त्या भावें चेंडू तळीं ॥१४॥
तळील नेणती तुका म्हणे भाव । अंतरींचा देव जाणों नेदी ॥१५॥
४५१९
नेदी कळों केल्याविण तें कारण । दाखवी आणून अनुभवा ॥१॥
न पुरेसा हात घाली चेंडूकडे । म्हणीतलें गडे सांभाळावें ॥२॥
सांभाळ करितां सकळां जिवांचा । गोपाळांसि वाचा म्हणे बरें ॥३॥
बरें विचारुनी करावें कारण । म्हणे नारायण बर्या बरें ॥४॥
बरें म्हणउनि तयांकडे पाहे । सोडविला जाय चेंडू तळा ॥५॥
तयासवें उडी घातली अनंतें । गोपाळ रडते येती घरा ॥६॥
येतां त्यांचा लोकीं देखिला कोल्हाळ । सामोरीं सकळ आलीं पुढें ॥७॥
पुसतील मात आपआपल्यासि । हरिदुःखें त्यांसी न बोलवे ॥८॥
न बोलवे हरि बुडालासें मुखें । कुटितील दुःखें उर माथे ॥९॥
मायबापें तुका म्हणे न देखती । ऐसें दुःख चित्ती गोपाळांच्या ॥१०॥
४५२०
गोपाळां उभडु नावरे दुःखाचा । कुंटित हे वाचा जाली त्यांची ॥१॥
जालें काय ऐसें न कळे कोणासी । म्हणती तुम्हांपासीं देव होता ॥२॥
देवासवें दुःख न पवते ऐसें । कांहीं अनारिसें दिसे आजी ॥३॥
आजि दिसे हरि फांकला यांपाशीं । म्हणउनि ऐशी परि जाली ॥४॥
जाणविल्याविण कैसें कळे त्यांसि । शाहाणे तयांसि कळों आले ॥५॥
कळों आलें तीहीं काफुंदे शांत केला । ठायींचा च त्यांला थोडा होता ॥६॥
होता तो विचार सांगितला जना । गोपाळ शाहाणा होता त्याणें ॥७॥
सांगे आतां हरि तुम्हां आम्हां नाहीं । बुडाला तो डोहीं यमुनेच्या ॥८॥
यासी अवकाश नव्हे चि पुसतां । जालिया अनंता कोण परि ॥९॥
परि त्या दुःखाची काय सांगों आतां । तुका म्हणे माता लोकपाळ ॥१०॥
४५२१
पाषाण फुटती तें दुःख देखोनि । करितां गौळणी शोक लोकां ॥१॥
काय ऐसें पाप होतें आम्हांपासीं । बोलती एकासी एक एका ॥२॥
एकांचिये डोळां असुं बाह्यात्कारी । नाहीं तीं अंतरीं जळतील ॥३॥
जळतील एकें अंतर्बाह्यात्कारें । टाकिलीं लेकुरें कडियेहूनि ॥४॥
निवांत चि एकें राहिलीं निश्चिंत । बाहेरी ना आंत जीव त्यांचे ॥५॥
त्यांचे जीव वरी आले त्या सकळां । एका त्या गोपाळांवांचूनियां ॥६॥
वांचणें तें आतां खोटें संवसारीं । नव्हे भेटी जरी हरिसवें ॥७॥
सवें घेऊनियां चालली गोपाळां । अवघीं च बाळा नर नारी ॥८॥
नर नारी नाहीं मनुष्याचें नावें । गोकुळ हें गांव सांडियेलें ॥९॥
सांडियेलीं अन्नें संपदा सकळ । चित्ती तो गोपाळ धरुनि जाती ॥१०॥
तिरीं माना घालूनियां उभ्या गाईं । तटस्थ या डोहीं यमुनेच्या ॥११॥
यमुनेच्या तिरीं झाडें वृक्ष वल्ली । दुःखें कोमाइलीं कृष्णाचिया ॥१२॥
यांचें त्यांचें दुःख एक जालें तिरीं । मग शोक करी मायबाप ॥१३॥
मायबाप तुका म्हणे सहोदर । तोंवरी च तीर न पवतां ॥१४॥
४५२२
तीर देखोनियां यमुनेचें जळ । कांठीं च कोल्हाळ करिताती ॥१॥
कइवाड नव्हे घालावया उडी । आपणासि ओढी भय मागें ॥२॥
मागें सरे माय पाउला पाउलीं । आपल्या च घाली धाकें अंग ॥३॥
अंग राखोनियां माय खेद करी । अंतरीचें हरी जाणवलें ॥४॥
जाणवलें मग देवें दिली बुडी । तुका म्हणे कुडी भावना हे ॥५॥
४५२३
भावनेच्या मुळें अंतरला देव । शिरला संदेह भयें पोटीं ॥१॥
पोटीं होतें मागें जीव द्यावा ऐसें । बोलिल्या सरिसें न करवे ॥२॥
न करवे त्याग जीवाचा या नास । नारायण त्यास अंतरला ॥३॥
अंतरला बहु बोलतां वाउगें । अंतरींच्या त्यागेंविण गोष्टी ॥४॥
गोष्टी सकळांच्या आइकिल्या देवें । कोण कोण्याभावें रडती तीं ॥५॥
तीं गेलीं घरास आपल्या सकळ । गोधनें गोपाळ लोक माय ॥६॥
मायबापांची तों ऐसी जाली गति । तुका म्हणे अंतीं कळों आलें ॥७॥
४५२४
आला यांचा भाव देवाचिया मना । अंतरीं कारणांसाठीं होता ॥१॥
होता भाव त्यांचा पाहोनि निराळा । नव्हता पाताळा गेला आधीं ॥२॥
आधीं पाठीमोरीं जालीं तीं सकळें । मग या गोपाळें बुडी दिली ॥३॥
दिली हाक त्याणें जाऊनि पाताळा । जागविलें काळा भुजंगासि ॥४॥
भुजंग हा होता निजला मंदिरीं । निर्भर अंतरीं गर्वनिधि ॥५॥
गर्व हरावया आला नारायण । मिस या करून चेंडुवाचें ॥६॥
चेंडुवाचे मिसें काळया नाथावा । तुका म्हणे देवा कारण हें ॥७॥
४५२५
काळयाचे मागे चेंडु पत्नीपाशीं । तेजःपुंज राशी देखियेला ॥१॥
लावण्यपूतळा मुखप्रभाराशी । कोटि रवि शशी उगवले ॥२॥
उघवला खांब कर्दळीचा गाभा । ब्रीदें वांकी नभा देखे पायीं ॥३॥
पाहिला सकळ तिनें न्याहाळूनि । कोण या जननी विसंबली ॥४॥
विसरु हा तीस कैसा याचा जाला । जीवाहुनि वाल्हा दिसतसे ॥५॥
दिसतसे रूप गोजिरें लाहान । पाहातां लोचन सुखावले ॥६॥
पाहिलें पर्तोनि काळा दुष्टाकडे । मग म्हणे कुडें जालें आतां ॥७॥
आतां हा उठोनि खाईंल या बाळा । देईंल वेल्हाळा माय जीव ॥८॥
जीव याचा कैसा वांचे म्हणे नारी । मोहिली अंतरीं हरिरूपें ॥९॥
रूपे अनंताचीं अनंतप्रकार । न कळे साचार तुका म्हणे ॥१०॥
४५२६
म्हणे चेंडू कोणें आणिला या ठाया । आलों पुरवाया कोड त्याचें ॥१॥
त्याचें आइकोन निष्ठ वचन । भयाभीत मन जालें तीचें ॥२॥
तिची चित्तवृत्ती होती देवावरी । आधीं ते माघारी फिरली वेगीं ॥३॥
वेगीं मन गेलें भ्रताराचे सोयी । विघ्न आलें कांहीं आम्हांवरीं ॥४॥
वरि उदकास अंत नाहीं पार । अक्षोभ सागर भरलासे ॥५॥
संचार करूनि कोण्या वाटे आला । ठायीं च देखिला अवचिता ॥६॥
अवचिता नेणों येथें उगवला । दिसे तो धाकुला बोल मोठे ॥७॥
मोठ्यानें बोलतो भय नाहीं मनीं । केला उठवूनी काळ जागा ॥८॥
जागविला काळसर्प तये वेळीं । उठिला कल्लोळीं विषाचिये ॥९॥
यमुनेच्या डोहावरी आला ऊत । कार्याकृतांतधूदकारें ॥१०॥
कारणें ज्या येथें आला नारायण । जालें दरुषण दोघांमधीं ॥११॥
दोघांमध्यें जाले बोल परस्परें । प्रसंग उत्तरें युद्धाचिया ॥१२॥
चिंतावला चित्ती तोंडे बोले काळ । करीन सकळ ग्रास तुझा ॥१३॥
जाला सावकाश झेंप घाली वरी । तंव म्हणे हरि मुष्टिघातें ॥१४॥
तेणें काळें त्यासि दिसे काळ तैसा । हरावया जैसा जीव जाला ॥१५॥
आठवले काळा हाकारिलें गोत । मिळालीं बहुतें नागकुळें ॥१६॥
कल्हारीं संधानीं धरियेला हरि । अवघा विखारीं व्यापियेला ॥१७॥
यांस तुका म्हणे नाहीं भक्तीविण । गरुडाचें चिंतन केलें मनीं ॥१८॥
४५२७
निजदास उभा तात्काळ पायापें । स्वामी देखे सर्पें वेष्टियेला ॥१॥
लहानथोरें होतीं मिळालीं अपारें । त्याच्या धुदकारें निवारिलीं ॥२॥
निघतां आपटी धरूनि धांवामधीं । एकाचें चि वधी माथें पायें ॥३॥
एकीं जीव दिले येतां च त्या धाकें । येतील तीं एकें काकूलती ॥४॥
यथेष्ट भक्षिलीं पोट धाये वरी । तंव म्हणे हरि पुरे आतां ॥५॥
आतां करूं काम आलों जयासाटीं । हरी घाली मिठी काळयासि ॥६॥
यासि नाथूनियां नाकीं दिली दोरी । चेंडू भार शिरीं कमळांचा ॥७॥
चालविला वरी बैसे नारायण । गरुडा आळंगुन बहुडविलें ॥८॥
विसरु न पडे संवगड्या गाईं । यमुनेच्या डोहीं लक्ष त्यांचें ॥९॥
त्याच्या गोष्टी कांठीं बैसोनि सांगती । बुडाला दाविती येथें हरि ॥१०॥
हरीचें चिंतन करितां आठव । तुका म्हणे देव आला वरी ॥११॥
४५२८
अवचित त्यांणीं देखिला भुजंग । पळतील मग हाउ आला ॥१॥
आला घेऊनियां यमुनेबाहेरी । पालवितो करीं गडियांसि ॥२॥
गडियांसि म्हणे वैकुंठनायक । या रे सकळिक मजपाशीं ॥३॥
मजपाशीं तुम्हां भय काय करी । जवळि या दुरी जाऊं नका ॥४॥
कानीं आइकिले गोविंदाचे बोल । म्हणती नवल चला पाहों ॥५॥
पाहों आले हरीजवळ सकळ । गोविंदें गोपाळ आळिंगिले ॥६॥
आल्या गाईं वरी घालितील माना । वोरसलें स्तना क्षीर लोटें ॥७॥
लोटती सकळें एकावरी एक । होउनि पृथक कुर्वाळलीं ॥८॥
कुर्वाळलीं आनंदें घेती चारापाणी । तिहीं चक्रपाणी देखियेला ॥९॥
त्यां च पाशीं होता परि केली माव । न कळे संदेह पडलिया ॥१०॥
याति वृक्ष वल्ली होत्या कोमेलिया । त्यांसि कृष्णें काया दिव्य दिली ॥११॥
दिलें गोविंदें त्या पदा नाहीं नाश । तुका म्हणे आस निरसली ॥१२॥
४५२९
आस निरसली गोविंदाचे भेटी । संवसारा तुटी पुढिलिया ॥१॥
पुढें पाठविलें गोविंदें गोपाळां । देउनि चपळां हातीं गुढी ॥२॥
हाका आरोळिया देउनि नाचती । एक सादाविती हरि आले ॥३॥
आरंधीं पडिलीं होतीं तयां घरीं । संकीर्ण त्या नारी नरलोक ॥४॥
लोका भूक तान नाहीं निद्रा डोळा । रूप वेळोवेळां आठविती ॥५॥
आहाकटा मग करिती गेलिया । आधीं ठावा तयां नाहीं कोणा ॥६॥
आधीं चुकी मग घडे आठवण । तुका म्हणे जन परिचयें ॥७॥
४५३०
जननी हे म्हणे आहा काय जालें । शरीर रक्षिलें काय काजें ॥१॥
काय काज आतां हरिविण जिणें । नित्य दुःख कोणें सोसावें हें ॥२॥
हें दुःख न सरे हरि न भेटे तों । त्यामागें चि जातों एका वेळे ॥३॥
एकवेळ जरी देखतें मी आतां । तरी जीवापरता न करितें ॥४॥
करितां हे मात हरीचें चिंतन । शुभ तो शकुन तुका म्हणे ॥५॥
४५३१
शुभ मात तिहीं आणिली गोपाळीं । चेंडू वनमाळी घेउनि आले ॥१॥
आली दारा देखे हरुषाची गुढी । सांगितली पुढी हरुषें मात ॥२॥
हरुषलीं माता केलें निंबलोण । गोपाळांवरून कुरवंडी ॥३॥
गोपाळां भोवतें मिळालें गोकुळ । अवघीं सकळ लहान थोरें ॥४॥
थोर सुख जालें ते काळीं आनंद । सांगती गोविंद वरि आला ॥५॥
आले वरि बैसोनियां नारायण । काळया नाथून वहन केलें ॥६॥
नगराबाहेरी निघाले आनंदें । लावूनियां वाद्यें नाना घोष ॥७॥
नारायणापुढें गोपाळ चालती । आनंदें नाचती गाती गीत ॥८॥
तंव तो देखिला वैकुंठींचा पती । लोटांगणीं जाती सकळ ही ॥९॥
सकळ ही एका भावें आलिंगिले । अवघियां जाले अवघे हरि ॥१०॥
हरि आलिंगनें हरिरूप जालीं । आप विसरलीं आपणास ॥११॥
सकळांसी सुख एक दिलें देवें । मायबापां भावें लोकपाळां ॥१२॥
मायबाप देवा नाहीं लोकपाळ । सारिखीं सकळ तुका म्हणे ॥१३॥
४५३२
नेणें वर्ण धर्म जीं आलीं सामोरीं । अवघीं च हरी आळिंगिलीं ॥१॥
हरि लोकपाळ आले नगरांत । सकळांसहित मायबाप ॥२॥
पारणें तयांचें जालें एका वेळे । देखिलें सावळें परब्रम्ह ॥३॥
ब्रम्हानंदें लोक सकळ नाचती । गुढिया उभविती घरोघरीं ॥४॥
घरोघरीं सुख आनंद सोहळा । सडे रंग माळा चौकदारीं ॥५॥
दारीं वृंदावनें तुळसीचीं वनें । रामकृष्णगाणें नारायण ॥६॥
नारायण तिहीं पूजिला बहुतीं । नाना पुष्पयाती करूनियां ॥७॥
यांचें ॠण नाहीं फिटलें मागील । पुढें भांडवल जोडिती हीं ॥८॥
हीं नव्हतीं कधीं या देवा वेगळीं । केला वनमाळी सेवाॠणी ॥९॥
सेवाॠणें तुका म्हणे रूपधारी । भक्तांचा कैवारी नारायणा ॥१०॥
४५३३
नारायण आले निजमंदिरासि । जाले या लोकांसि बहुडविते ॥१॥
बहुडविले बहु केलें समाधान । विसरु तो क्षण नका माझा ॥२॥
मात सांगितली सकळ वृत्तांत । केलें दंडवत सकळांनीं ॥३॥
सकळां भातुकें वांटिल्या साखरा । आपलाल्या घरा लोक गेले ॥४॥
लोक गेले कामा गाईंपें गोपाळ । वारली सकळ लोभापाठी ॥५॥
लोभ दावुनियां आपला विसर । पाडितो कुमर धनआशा ॥६॥
आशेचे बांधले तुका म्हणे जन । काय नारायण ऐसा जाणे ॥७॥
४५३४
जाला कवतुक करितां रोकडें । आणीक ही पुढें नारायण ॥१॥
येउनियां पुढें धरिला मारग । हरावया भाग इंद्रापाशीं॥२॥
इंद्रा दहीं दुध तूप नेतां लोणी । घेतलें हिरोनि वाटे त्यांचें ॥३॥
हिरोनि घेतल्या कावडी सकळा । म्हणती गोपाळा बरें नव्हे ॥४॥
नव्हे तें चि करी न भे कळिकाळा । तुका म्हणे लीळा खेळे देव ॥५॥
४५३५
खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपलिया । देव म्हणे तयां भेऊं नका ॥१॥
नका धरू भय धाक कांहीं मनीं । बोले चक्रपाणि गौळियांसि ॥२॥
गौळियांसि धीर नाहीं या वचनें । आशंकितमनें वेडावलीं ॥३॥
वेडावलीं त्यांसि न कळतां भाव । देवआदिदेव नोळखतां ॥४॥
नोळखतां दुःखें वाहाती शरीरीं । तुका म्हणे वरि भारवाही ॥५॥
४५३६
भारवाही नोळखती या अनंता । जवळी असतां अंगसंगें ॥१॥
अंगसंगें तया न कळे हा देव । कळोनि संदेह मागुताला ॥२॥
मागुती पडती चिंतेचिये डोहीं । जयाची हे नाहीं बुद्धि स्थिर ॥३॥
बुद्धि स्थिर होउं नेदी नारायण । आशबद्ध जन लोभिकांची ॥४॥
लोभिकां न साहे देवाचें करणें । तुका म्हणे तेणें दुःखी होती ॥५॥
४५३७
दुःखी होती लोभें करावें तें काईं । उडतील गाईं म्हैसी आतां ॥१॥
आणीकही कांहीं होईंल अरष्टि । नायिके हा धीट सांगितलें ॥२॥
सांगों चला याच्या मायबापांपाशीं । निघाले घरासि देवा रागें ॥३॥
रागें काला देतां न घेती कवळ । टोकवी गोपाळ क्रोधियांसि ॥४॥
क्रोध देवावरि धरियेला राग । तुका म्हणे भाग न लभती ॥५॥
४५३८
भाग त्या सुखाचे वांकड्या बोबड्या । आपलिया गड्या भाविकांसि ॥१॥
भारवाही गेले टाकुनि कावडी । नवनीतगोडी भाविकांसि ॥२॥
काला करूनियां वांटिलां सकळां । आनंदें गोपाळांमाजी खेळे ॥३॥
खेळेंमेळें दहीं दुध तूप खाती । भय नाहीं चित्ती कवणाचें ॥४॥
कवणाचें चाले तुका म्हणे बळ । जयासी गोपाळ साह्य जाला ॥५॥
४५३९
जाणवलें इंद्रा चरित्र सकळ । वांकुल्या गोपाळ दाविताती ॥१॥
तातडिया मेघां आज्ञा करी राव । गोकुळींचा ठाव उरों नेदा ॥२॥
नेदाविया काईं म्हसी वांचों लोक । पुरा सकळिक सिळाधारीं ॥३॥
धाक नाहीं माझा गोवळियां पोरां । सकळिक मारा म्हणे मेघां ॥४॥
म्हणविती देव आपणां तोंवरी । जंव नाहीं वरी कोपलों मी ॥५॥
मीपणें हा देव न कळे चि त्यांसी । अभिमानें रासि गर्वाचिया ॥६॥
अभिमानरासि जयाचिये ठायीं । तुका म्हणे तई देव दुरी ॥७॥
४५४०
देव त्यां फावला गोपाळां । नाहीं तेथें कळा अभिमान ॥१॥
नाडलीं आपल्या आपण चि एकें । संदेहदायकें बहुफारें ॥२॥
फारें चाळविलीं नेदी कळों माव । देवाआदिदेव विश्वंभर ॥३॥
विश्वासावांचुनि कळों नये खरा । अभक्तां अधीरा जैसा तैसा ॥४॥
जैसा भाव तैसा जवळि त्या दुरि । तुका म्हणे हरि देतो घेतो ॥५॥
४५४१
तो या साच भावें न कळे चि इंद्रा । म्हणउनि धारा घाली सिळा ॥१॥
घाली धारा मेघ कडाडिला माथा । वरि अवचिता देखियेला ॥२॥
देखती पाऊस वोळला गोपाळ । भ्याले हे सकळ विचारिती ॥३॥
विचार पडला विसरले खेळ । अन्याय गोपाळ म्हणती केला ॥४॥
लागलेंसे गोड न कळे ते काळीं । भेणें वनमाळी आठविती ॥५॥
आतां कायकैसा करावा विचार । गोधनासि थार आपणिया ॥६॥
यांचिया विचारें होणार ते काईं । तुका म्हणे ठायीं वेडावलीं ॥७॥
४५४२
वेडावलीं काय करावें या काळीं । म्हणे वनमाळी गोपाळांसि ॥१॥
शिरी धरूं गोवर्धन उचलूनि । म्हणे तुम्ही कोणी भिऊं नका ॥२॥
नका सांडूं कोणी आपला आवांका । मारितां या हाका आरोळिया ॥३॥
अशंकित चित्ते न वटे त्यां खरें । धाकें च ते बरें म्हणती चला ॥४॥
चित्ती धाक परि जवळी अनंत । तुका म्हणे घात होऊं नेदी ॥५॥
४५४३
नेदी दुःख देखों दासा नारायण । ठेवी निवारून आल्या आधीं ॥१॥
आधीं पुढें शुद्ध करावा मारग । दासांमागें मग सुखरूप ॥२॥
पर्वतासि हात लाविला अनंतें । तो जाय वरतें आपेंआप ॥३॥
आपल्याआपण उचलिला गिरी । गोपाळ हे करी निमित्यासि ॥४॥
निमित्य करूनि करावें कारण । करितां आपण कळों नेदी ॥५॥
दिनाचा कृपाळु पतितपावन । हें करी वचन सांच खरें ॥६॥
सांगणें न लगे सुखदुःख दासा । तुका म्हणे ऐसा कृपावंत ॥७॥
४५४४
कृपावंतें हाक दिली सकळिकां । माजिया रे नका राहों कोणी ॥१॥
निघाले या भेणे पाउसाच्या जन । देखे गोवर्धन उचलिला ॥२॥
लाविले गोपाळ फेरीं चहूंकडे । हांसे काफुंदे रडे कोणी धाकें ॥३॥
धाकें हीं सकळ निघालीं भीतरी । उचलिला गिरी तयाखालीं ॥४॥
तयाखालीं गाईं वत्सें आलीं लोक । पक्षी सकळिक जीवजाति ॥५॥
जिहीं म्हणविलें हरीचे अंकित । जातीचे ते होत कोणी तरी ॥६॥
जाति कुळ नाहीं तयासि प्रमाण । अनन्या अनन्य तुका म्हणे ॥७॥
४५४५
त्यांसि राखे बळें आपुले जे दास । कळिकाळासि वास पाहों नेदी ।१॥
पाउस न येतां केली यांची थार । लागला तुषार येऊं मग ॥२॥
येउनि दगड बैसतील गिरी । वरुषला धारीं शिळाचिये ॥३॥
शळिांचिये धारीं वरुषला आकांत । होता दिवस सात एक सरें ॥४॥
एक सरें गिरि धरिला गोपाळीं । होतों भाव बळी आम्ही ऐसे ॥५॥
ऐसें कळों आलें देवाचिया चित्ता । म्हणे तुम्हीं आतां हात सोडा ॥६॥
हांसती गोपाळ करूनि नवल । आइकोनि बोल गोविंदाचे ॥७॥
दावितील डोया गुडघे कोपर । फुटले ते भार उचलितां ॥८॥
भार आम्हांवरि घालुनि निराळा । राहिलासी डोळा चुकवुनि ॥९॥
निमित्य अंगुळी लावियेली बरी । पाहों कैसा गिरी धरितोसि ॥१०॥
सिणले हे होते ठायींच्या त्या भारें । लटिकें चि खरें मानुनियां ॥११॥
यांणीं अंत पाहों आदरिला याचा । तुका म्हणे वाचा वाचाळ ते ॥१२॥
४५४६
वाचाळ लटिके अक्त जे खळ । आपुलें तें बळ वाखाणीती ॥१॥
बळें हुंबरती सत्य त्यां न कळे । नुघडती डोळे अंधळ्यांचे ॥२॥
आसुडिल्या माना हात पाय नेटें । तंव भार बोटें उचलिला ॥३॥
लटिका चि आम्हीं सीण केला देवा । कळों आलें तेव्हां सकळांसि ॥४॥
आलें कळों तुका म्हणे अनुभवें । मग अहंभावें सांडवलीं ॥५॥
४५४७
सांडवले सकळांचे अभिमान । आणिले शरण लोटांगणीं ॥१॥
लोटांगणीं आले होऊनियां दीन । मग नारायण म्हणे भलें ॥२॥
भला आजि तुम्ही केला साच पण । गिरि गोवर्धन उचलिला ॥३॥
लागती चरणा सकळ ते काळीं । आम्हांमध्यें बळी तूं चि एक ॥४॥
एका तुजविण न यों आम्ही कामा । कळों कृष्णा रामा आलें आजी ॥५॥
आजिवरि आम्हां होता अभिमान । नेणतां चरणमहिमा तुझा ॥६॥
तुझा पार आम्ही नेणों नारायणा । नखीं गोवर्धना राखियेलें ॥७॥
राखियेलें गोकुळ आम्हां सकळांसि । दगडाच्या राशी वरुषतां ॥८॥
वर्णावें तें काय तुझें महिमान । धरिती चरण सकळिक ॥९॥
सकळ ही तान विसरलीं भूक । सकळ ही सुख दिलें त्यांसि ॥१०॥
त्यासि कळों आला वैकुंठनायका । तुका म्हणे लोक निर्भर ते ॥११॥
४५४८
लोकां कळों आला देव आम्हांमधीं । टाकिली उपाधि तिहीं शंका ॥१॥
शंका नाहीं थोरां लाहानां जीवांसि । कळला हा हृषीकेशी मग ॥२॥
मग मनीं जाले निर्भर सकळ । संगें लोकपाळ कृष्णाचिया ॥३॥
कृष्णाचिया ओंव्या गाणें गाती गीत । कृष्णमय चत्ति जालें त्यांचें ॥४॥
त्यांसि ठावा नाहीं बाहेरिल भाव । अंतरीं च वाव सुख जालें ॥६॥
सुखें तया दीस न कळे हे राती । अखंड या ज्योती गोविंदाची ॥६॥
चिंतनें चि धालीं न लगे अन्नपाणी । तुका म्हणे मनीं समाधान ॥७॥
४५४९
समाधान त्यांचीं इंद्रियें सकळ । जयां तो गोपाळ समागमें ॥१॥
गोविंदाचा जाला प्रकाश भीतरी । मग त्यां बाहेरी काय काज ॥२॥
काज काम त्यांचें सरले व्यापार । नाहीं आप पर माझें तुझें ॥३॥
माया सकळांची सकळां ही वरी । विषय तें हरि दिसों नेदी ॥४॥
दिसे तया आप परावें सारिखें । तुका म्हणे सुखें कृष्णाचिया ॥५॥
४५५०
कृष्णाचिया सुखें भुक नाहीं तान । सदा समाधान सकळांचें ॥१॥
कळलें चि नाहीं जाले किती दिस । बाहेरिल वास विसरलीं ॥२॥
विसरु कामाचा तुका म्हणे जाला । उद्वेग राहिला जावें यावें ॥३॥
४५५१
जावें बाहेरी हा नाठवे विचार । नाहीं समाचार ठावा कांहीं ॥१॥
कांहीं न कळे तें कळों आलें देवा । मांडिला रिघावा कवतुक ॥२॥
कवतुकासाठीं क्त देहावरि । आणिताहे हरि बोलावया ॥३॥
यासि नांव रूप नाहीं हा आकार । कळला साचार भक्ता मुखें ॥४॥
मुखें भक्तांचिया बोलतो आपण । अंगसंगें भिन्न नाहीं दोघां ॥५॥
दोघे वेगळाले लेखिल जो कोणी । तयाचा मेदिनी बहु भार ॥६॥
तयासी घडलीं सकळ ही पापें । भक्तांचिया कोपें निंदा द्वेषें ॥७॥
द्वेषियाचा संग न घडावा कोणा । विष जेंवी प्राणां नाश करी ॥८॥
करितां आइके निंदा या संतांची । तया होती ते चि अधःपात ॥९॥
पतन उद्धार संगाचा महिमा । त्यजावें अधमा संत सेवीं ॥१०॥
संतसेवीं जोडे महालाभरासी । तुका म्हणे यासि नाश नाहीं ॥११॥
४५५२
नाहीं नाश हरि आठवितां मुखें । जोडतील सुखें सकळ ही ॥१॥
सकळी ही सुखें वोळलीं अंतरीं । मग त्याबाहेरी काय काज ॥२॥
येऊं विसरलीं बाहेरी गोपाळें । तल्लीन सकळें कृष्णसुखें ॥३॥
सुख तें योगियां नाहीं समाधीस । दिलें गाईं वत्स पशु जीवां ॥४॥
वारला पाऊस केव्हां नाहीं ठावा । तुका म्हणे देवावांचूनियां ॥५॥
४५५३
यांसि समाचार सांगतों सकळा । चलावें गोकुळा म्हणे देव ॥१॥
देव राखे तया आडलिया काळें । देव सुखफळें देतो दासां ॥२॥
दासां दुःख देखों नेदी आपुलिया । निवारी आलिया न कळतां ॥३॥
नाहीं मेघ येतां जातां देखियेला । धारीं वरुषला शिळांचिये ॥४॥
एवढें भक्तांचें सांकडें अनंता । होय निवारिता तुका म्हणे ॥५॥
४५५४
काकुलती एकें पाहाती बाहेरी । तया म्हणे हरि वोसरला ॥१॥
वोसरला मेघ आला होता काळ । बाहेरी सकळ आले लोक ॥२॥
कवतुक जालें ते काळीं आनंद । कळला गोविंद साच भावें ॥३॥
भावें तयापुढें नाचती सकळें । गातील मंगळें ओंव्या गीत ॥४॥
गीत गाती ओंव्या रामकृष्णावरी । गोपाळ मोहोरी वाती पांवे ॥५॥
वत्सें गाईं पशू नाचती आनंदें । वेधलिया छंदें गोविंदाच्या ॥६॥
चत्ति वेधियेलें गोविंदें जयाचें । कोण तें दैवाचें तयाहुनि ॥७॥
तयाहुनि कोणी नाहीं भाग्यवंत । अखंड सांगात गोविंदाचा ॥८॥
गोविंदाचा संग तुका म्हणे ध्यान । गोविंद ते जन गोकुळींचे ॥९॥
४५५५
गोकुळींची गती कोण जाणे परि । पाहों आला वरी इंद्रराव ॥१॥
इंद्रापाशीं मेघ बोलती बडिवार । सकळ संहार करुनि आलों ॥२॥
आतां जीव नाहीं सांगाया ते रानीं । पुरिलें पाषाणीं शिळाधारीं ॥३॥
रिता कोठें नाहीं राहों दिला ठाव । जल्पती तो भाव न कळतां ॥४॥
न कळतां देव बळें हुंबरती । साच ते पावती अपमान ॥५॥
माव न कळतां केली तोंडपिटी । इंद्र आला दृष्टी पाहावया ॥६॥
पाहतां तें आहे जैसें होतें तैसें । नाचती विशेषें तुका म्हणे ॥७॥
४५५६
नाचतां देखिलीं गाईं वत्सें जन । विस्मित होऊन इंद्र ठेला ॥१॥
लागला पाऊस शिळांचिये धारीं । वांचलीं हीं परी कैसीं येथें ॥२॥
येथें आहे नारायण संदेह नाहीं । विघ्न केलें ठायीं निर्विघ्न तें ॥३॥
विचारितां उचलिला गोवर्धन । अवतार पूर्ण कळों आला ॥४॥
आला गौळियांच्या घरा नारायण । करितो स्तवन इंद्र त्यांचें ॥५॥
त्यांच्या पुण्या पार कोण करी लेखा । न कळे चतुर्मुखा ब्रम्हयासि ॥६॥
सीणतां जो ध्याना न ये एकवेळा । तो तया गोपाळां समागमें ॥७॥
समागमें गाईं वत्स पुण्यवंता । देह कुर्वाळितां अंगसंग ॥८॥
संग जाला मायबापां लोकपाळां । आळिंगिती गळा कंठाकंठ ॥९॥
करिते हे जाले स्तुती सकळिक । देव इंद्रादिक गोविंदाची ॥१०॥
करितील वृष्टी पुष्पवरुषाव । देवआदिदेव पूजियेला ॥११॥
पुष्पांजुळी मंत्र घोष जयजयकार । दुमदुमी अंबर नेणें नादें ॥१२॥
नामाचे गजर गंधर्वांचीं गाणीं । आनंद भुवनीं न माये तो ॥१३॥
तो सुखसोहळा अनुपम्य रासी । गोकुळीं देवासी दोहीं ठायीं ॥१४॥
दोहीं ठायीं सुख दिलें नारायणें । गेला दरुषणें वैरभाव ॥१५॥
भावना भेदाची जाय उठाउठी । तुका म्हणे भेटी गोविंदाचे ॥१६॥
४५५७
गोविंदाचें नाम गोड घेतां वाचे । तेथें हे कइंचे वैरभाव ॥१॥
भावें नमस्कार घातले सकळीं । लोटांगणें तळीं महीवरि ॥२॥
वरि हातबाहे उभारिली देवें । कळलीया भावें सकळांच्या ॥३॥
सकळ ही वरि बहुडविले स्थळा । चलावें गोपाळा म्हणे घरा ॥४॥
राहिलीं हीं नाचों गोविंदाच्या बोलें । पडिलीया डोलें छंदें हो तीं ॥५॥
छंद तो नावरे आपणा आपला । आनंदाचा आला होता त्यांसि ॥६॥
त्यांच्या तुका म्हणे आनंदें सकळ । ठेंगणें गोपाळ समागमें ॥७॥
४५५८
समागमें असे हरि नेणतियां । नेदी जाऊं वांयां अंकितांसि ॥१॥
अंकितां सावध केलें नारायणें । गोपाळ गोधनें सकळिकां ॥२॥
सकळही जन आले गोकुळासि । आनंद मानसीं सकळांच्या ॥३॥
सकळांचा केला अंगीकार देवें । न कळतां भावें वांचवी त्यां ॥४॥
त्यां जाला निर्धार हरि आम्हांपासीं । निवांत मानसीं निर्भर तीं ॥५॥
निर्भर हे जन गोकुळींचे लोक । केले सकळिक नारायणें ॥६॥
नारायण भय येऊं नेदी गांवा । तुका म्हणे नांवा अनुसरे त्या ॥७॥
४५५९
ये दशे चरित्र केलें नारायणें । रांगतां गोधनें राखिताहे ॥१॥
हें सोंग सारिलें या रूपें अनंतें । पुढें हि बहु तें करणें आहे ॥२॥
आहे तुका म्हणे धर्म संस्थापणें । केला नारायणें अवतार ॥३॥
४५६०
अवतार केला संहारावे दुष्ट । करिती हे नष्ट परपीडा ॥१॥
परपीडा करी दैत्य कंसराव । पुढें तो ही भाव आरंभिला ॥२॥
लाविलें लाघव पाहोनियां संधी । सकळांही वधी दुष्टजना ॥३॥
दुष्टजन परपीडक जे कोणी । ते या चक्रपाणी न साहति ॥४॥
न साहवे दुःख भक्तांचें या देवा । अवतार घ्यावा लागे रूप ॥५॥
रूप हें चांगलें रामकृष्ण नाम । हरे भवश्रम उच्चारितां ॥६॥
उच्चारितां नाम कंस वैरभावें । हरोनियां जीवें कृष्ण केला ॥७॥
कृष्णरूप त्यासि दिसे अवघें जन । पाहे तों आपण कृष्ण जाला ॥८॥
पाहिलें दर्पणीं आधील मुखासि । चतुर्भुज त्यासि तो चि जाला ॥९॥
जालीं कृष्णरूप कन्या पुत्र भाज । तुका म्हणे राज्य सैन्य जन ॥१०॥
४५६१
सैन्य जन हांसे राया जालें काईं । वासपे तो ठायीं आपणासि ॥१॥
आपणा आपण जयास तीं तैसीं । वैरभाव ज्यांसि भक्ति नाहीं ॥२॥
नाहीं याचा त्याचा भाव एकविध । म्हणउनि छंद वेगळाले ॥३॥
वेगळाल्या भावें ती तया हांसती । तयास दिसती अवघीं हरि ॥४॥
हरिला कंसाचा जीव भाव देवें । द्वेषाचिया भावें तुका म्हणे ॥५॥
४५६२
द्वेषाचिया ध्यानें हरिरूप जाले । भाव हारपले देहादिक ॥१॥
देहादिक कर्में अभिमान वाढे । तया कंसा जोडे नारायण ॥२॥
नारायण जोडे एकविध भावें । तुका म्हणे जीवें जाणें लागे ॥३॥
४५६३
जीवभाव त्याचा गेला अभिमान । म्हणऊनि जन हांसे कंसा ॥१॥
सावध करितां नये देहावरि । देखोनियां दुरि पळे जन ॥२॥
जन वन हरि जालासे आपण । मग हे लोचन झांकियेले ॥३॥
झांकुनि लोचन मौन्यें चि राहिला । नाहीं आतां बोलायाचें काम ॥४॥
बोलायासि दुजें नाहीं हें उरलें । जन कृष्ण जाले स्वयें रूप ॥५॥
रूप पालटलें गुण नाम याति । तुका म्हणे भूतीं देव जाला ॥६॥
४५६४
जालों स्वयें कृष्ण आठव हा चित्ती । भेद भयवृत्ति उरली आहे ॥१॥
उरली आहे रूप नांव दिसे भिन्न । मी आणि हा कृष्ण आठवतो ॥२॥
तोंवरि हा देव नाहीं तयापासीं । आला दिसे त्यासि तो चि देव ॥३॥
देवरूप त्याची दिसे वरी काया । अंतरीं तो भयाभीत भेदें ॥४॥
भेदें तुका म्हणे अंतरे गोविंद । साचें विण छंद वांयां जाय ॥५॥
४५६५
वांयां तैसे बोल हरिशीं अंतर । केले होती चार भयभेदें ॥१॥
भेदभय गेलें नोळखे आपणा । भेटी नारायणा कंसा जाली ॥२॥
जाली भेटी कंसा हरिशीं निकट । सन्मुख चि नीट येरयेरां ॥३॥
येरयेरां भेटी युद्धाच्या प्रसंगीं । त्याचें शस्त्र अंगीं हाणितलें ॥४॥
त्याचें वर्म होतें ठावें या अनंता । तुका म्हणे सत्तानायक हा ॥५॥
४५६६
नारायणें कंस चाणूर मदिला । रार्ज्यीं बैसविला उग्रसेन ॥१॥
उग्रसेन स्थापियेला शरणागत । पुरविला अंत अभक्ताचाम ॥२॥
अवघें चि केलें कारण अनंतें । आपुलिया हातें सकळ ही ॥३॥
सकळ ही केलीं आपुलीं अंकित । राहे गोपीनाथ मथुरेसि ॥४॥
मथुरेसि आला वैकुंठनायक । जालें सकळिक एक राज्य ॥५॥
राज्य दिलें उग्रसेना शरणागता । सोडविलीं माता पिता दोन्हीं ॥६॥
सोडवणे धांवे भक्ताच्या कैवारें । तुका म्हणे करें शस्त्र धरी ॥७॥
४५६७
धरी दोही ठायीं सारखा चि भाव । देवकी वसुदेव नंद दोघे ॥१॥
दोन्ही एके ठायीं केल्या नारायणें । वाढविला तिणें आणि व्याली ॥२॥
व्याला वाढला हा आपल्या आपण । निमित्या कारणें मायबापा ॥३॥
माय हा जगाची बाप नारायणा । दुजा करी कोण यत्न यासि ॥४॥
कोण जाणे याचे अंतरींचा भाव । कळों नेदी माव तुका म्हणे ॥५॥
४५६८
दिनाचा कृपाळु दुष्टजना काळ । एकला सकळ व्यापक हा ॥१॥
हांसे बोले तैसा नव्हे हा अनंत । नये पराकृत म्हणों यासि ॥२॥
यासि कळावया एक भक्तिभाव । दुजा नाहीं ठाव धांडोळितां ॥३॥
धांडोळितां श्रुति राहिल्या निश्चित । तो करी संकेत गोपींसवें ॥४॥
गोपिकांची वाट पाहे द्रुमातळीं । मागुता न्याहाळी न देखतां ॥५॥
न देखतां त्यांसि उठे बैसे पाहे । वेडावला राहे वेळोवेळां ॥६॥
वेळोवेळां पंथ पाहे गोपिकांचा । तुका म्हणे वाचा नातुडे तो ॥७॥
४५६९
तो बोले कोमळ निष्ठ साहोनि । कोपतां गौळणी हास्य करी ॥१॥
करावया दास्य भक्तांचें निर्लज्ज । कवतुकें रज माथां वंदी ॥२॥
दिलें उग्रसेना मथुरेचें राज्य । सांगितलें काज करी त्याचें ॥३॥
त्यासि होतां कांहीं अरिष्टनिर्माण । निवारी आपण शरणागता ॥४॥
शरणागतां राखे सर्व भावें हरि । अवतार धरी तयांसाटीं ॥५॥
तयांसाटीं वाहे सुदर्शन गदा । उभा आहे सदा सांभाळित ॥६॥
तळमळ नाहीं तुका म्हणे चत्तिा । भक्तांचा अनंता भार माथां ॥७॥
४५७०
मारिले असुर दाटले मेदिनी । होते कोणाकोणी पीडित ते ॥१॥
ते हा नारायण पाठवी अघोरा । संतांच्या मत्सरा घातावरी ॥२॥
वरिले ते दूतीं यमाचिया दंडीं । नुच्चरितां तोंडीं नारायण ॥३॥
नारायण नाम नावडे जयासि । ते जाले मिरासी कुंभपाकीं ॥४॥
कुंभपाकीं सेल मान तो तयांचा । तुका म्हणे वाचा संतनिंदा ॥५॥
४५७१
वास नारायणें केला मथुरेसि । वधूनि दुष्टांसि तये ठायीं ॥१॥
ठायीं पितियाचे मानी उग्रसेना । प्रतिपाळ जनांसहित लोकां ॥२॥
लोकां दुःख नाहीं मागील आठव । देखियेला देव दृष्टी त्यांणीं ॥३॥
देखोनियां देवा विसरलीं कंसा । ठावा नाहीं ऐसा होता येथें ॥४॥
येथें दुजा कोणी नाहीं कृष्णाविणें । ऐसें वाटे मनें काया वाचा ॥५॥
काया वाचा मन कृष्णीं रत जालें । सकळां लागलें कृष्णध्यान ॥६॥
ध्यान गोविंदाचें लागलें या लोकां । निर्भर हे तुका म्हणे चित्ती ॥७॥
४५७२
चिंतले पावलीं जयां कृष्णभेटी । एरवीं ते आटी वांयांविण ॥१॥
वासना धरिती कृष्णाविणें कांहीं । सीण केला तिहीं साधनांचा ॥२॥
चाळविले डंबें एक अहंकारें । भोग जन्मांतरें न चुकती ॥३॥
न चुकती भोग तपें दानें व्रतें । एका त्या अनंतेंवांचूनियां॥४॥
चुकवुनि जन्म देईंल आपणा । भजा नारायणा तुका म्हणे ॥५॥
४५७३
भजल्या गोपिका सर्व भावें देवा । नाहीं चित्ती हेवा दुजा कांहीं ॥१॥
दुजा छंदु नाहीं तयांचिये मनीं । जागृति सपनीं कृष्णध्यान ॥२॥
ध्यान ज्यां हरीचें हरीसि तयांचें । चित्त ग्वाही ज्यांचें तैशा भावें ॥३॥
भाग्यें पूर्वपुण्यें आठविती लोक । अवघे सकळिक मथुरेचे ॥४॥
मथुरेचे लोक सुखी केले जन । तेथें नारायण राज्य करी ॥५॥
राज्य करी गोपीयादवांसहित । कमिऩलें बहुतकाळ तेथें ॥६॥
तेथें दैत्यीं उपसर्ग केला लोकां । रचिली द्वारका तुका म्हणे ॥७॥
४५७४
रचियेला गांव सागराचे पोटीं । जडोनि गोमटीं नानारत्नें ॥१॥
रत्न खणोखणी सोनियाच्या भिंती । लागलिया ज्योति रविकळा ॥२॥
कळा सकळ ही गोविंदाचे हातीं । मंदिरें निगुतीं उभारिलीं ॥३॥
उभारिलीं दुगॉ दारवंठे फांजी । कोटी चर्या माजी शोभलिया ॥४॥
शोभलें उत्तम गांव सागरांत । सकळांसहित आले हरि ॥५॥
आला नारायण द्वारका नगरा । उदार या शूरा मुगुटमणि ॥६॥
निवडीना याति समान चि केलीं । टणक धाकुलीं नारायणें ॥७॥
नारायणें दिलीं अक्षईं मंदिरें । अभंग साचारें सकळांसि ॥८॥
सकळ ही धर्मशीळ पुण्यवंत । पवित्र विरक्त नारीनर ॥९॥
रचिलें तें देवें न मोडे कवणा । बळियांचा राणा नारायण ॥१०॥
बळबुद्धीनें तीं देवा च सारिखीं । तुका म्हणे मुखीं गाती ओंव्या ॥११॥
४५७५
गाती ओंव्या कामें करितां सकळें । हालवितां बाळें देवावरि ॥१॥
ॠद्धिसिद्धी दासी दारीं ओळंगती । सकळ संपत्ति सर्वां घरीं ॥२॥
घरीं बैसलिया जोडलें निधान । करिती कीर्तन नरनारी ॥३॥
नारीनर लोक धन्य त्यांची याति । जयांसि संगति गोविंदाची ॥४॥
गोविंदें गोविंद केले लोकपाळ । चिंतनें सकळ तुका म्हणे ॥५॥
४५७६
कांहीं चिंता कोणा नाहीं कोणेविशीं । करी द्वारकेसि राज्य देव ॥१॥
द्वारकेसि राज्य करी नारायण । दुष्ट संहारून धर्म पाळी ॥२॥
पाळी वेदआज्ञा ब्राम्हणांचा मान । अतीतपूजन वैष्णवांचें ॥३॥
अतीत अलिप्त अवघियां वेगळा । नाहीं हा गोपाळा अभिमान ॥४॥
अभिमान नाहीं तुका म्हणे त्यासि । नेदी आणिकांसि धरूं देव ॥५॥
४५७७
धरियेलें रूप कृष्ण नाम बुंथी । परब्रम्ह क्षिती उतरलें ॥१॥
उत्तम हें नाम राम कृष्ण जगीं । तरावयालागीं भवनदी ॥२॥
दिनानाथब्रिदें रुळती चरणी । वंदितील मुनि देव ॠषि ॥३॥
ॠषीं मुनीं भेटी दिली नारायणें । आणीक कारणें बहु केलीं ॥४॥
बहु कासावीस जाला भक्तांसाटीं । तुका म्हणे आटी सोसियेली ॥५॥
४५७८
सोसियेला आटी गर्भवास फेरे । आयुधांचे भारे वागवितां ॥१॥
वाहोनि सकळ आपुलिये माथां । भार दासां चिंता वाहों नेदी ॥२॥
नेदी काळाचिये हातीं सेवकांसि । तुका म्हणे ऐसी ब्रिदावळी ॥३॥
४५७९
ब्रिदावळी ज्याचे रुळते चरणीं । पाउलें मेदिनी सुखावे त्या ॥१॥
सुखावे मेदिनी कृष्णाचिये चालीं । कुंकुमें शोभलीं होय रेखा ॥२॥
होउनि भ्रमर पाउलांचें सुख । घेती क्त मुख लावूनियां ॥३॥
याचसाटीं धरियेला अवतार । सुख दिलें फार निजदासां ॥४॥
निज सुख तुका म्हणे भक्तां ठावें । तींहीं च जाणावें भोगूं त्यासि ॥५॥
४५८०
भोगिला गोपिकां यादवां सकळां । गौळणीगोपाळां गाईंवत्सां ॥१॥
गाती धणीवरी केला अंगसंग । पाहिला श्रीरंग डोळेभरि ॥२॥
भक्ति नवविधा तयांसि घडली । अवघीं च केली कृष्णरूप ॥३॥
रूप दाखविलें होतां भिन्न भाव । भक्त आणि देव भिन्न नाहीं ॥४॥
नाहीं राहों दिलें जातां निजधामा । तुका म्हणे आम्हांसहित गेला ॥५॥
४५८१
गेला कोठें होता कोठुनियां आला । सहज व्यापला आहे नाहीं ॥१॥
आहे साच भावें सकळव्यापक । नाहीं अभाविक लोकां कोठें ॥२॥
कोठे नाहीं ऐसा नाहीं रिता ठाव । अनुभवी देव स्वयें जालें ॥३॥
जातों येतों आम्ही देवाचे सांगांतें । तुका म्हणे गात देवनाम ॥४॥
४५८२
मना वाटे तैसीं बोलिलों वचनें । केली धिटपणें सलगी देवा ॥१॥
वाणी नाहीं शुद्ध याति एक ठाव । भक्ति नेणें भाव नाहीं मनीं ॥२॥
नाहीं जालें ज्ञान पाहिलें अक्षर । मानी जैसें थोर थोरी नाहीं ॥३॥
नाहीं मनीं लाज धरिली आशंका । नाहीं भ्यालों लोकां चतुरांसि ॥४॥
चतुरांच्या राया मी तुझें अंकित । जालों शरणागत देवदेवा ॥५॥
देवा आतां करीं सरतीं हीं वचनें । तुझ्या कृपादानें बोलिलों तीं ॥६॥
तुझें देणें तुझ्या समर्पूनि पायीं । जालों उतरायी पांडुरंगा ॥७॥
रंकाहुनि रंक दास मी दासांचें । सामर्थ्य हें कैचें बोलावया ॥८॥
बोलावया पुरे वाचा माझी कायी । तुका म्हणे पायीं ठाव द्यावा ॥९॥
४५८३
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । प्रत्यक्ष ये मूर्ति विठोबाची ॥१॥
चहुंयुगांचें हें साधन साधिलें । अनुभवा आलें आपुलिया ॥२॥
एवढें करूनि आपण निराळा । प्रत्यक्ष डोळां दाखविलें ॥३॥
दावुनि सकळ प्रमाणाच्या युक्ति । जयजयकार करिती अवघे भक्त ॥४॥
भक्ति नवविधा पावली मुळची । जनार्दननामाची संख्या जाली ॥५॥
नवसें ओंव्या आदरें वाचितां । त्याच्या मनोरथा कार्यसिद्धि ॥६॥
सीमा न करवे आणीक ही सुखा। तुका म्हणे देखा पांडुरंगा ॥७॥
