८८ अंश दक्षिण अक्षवृत्त ओलांडताच अ‍ॅमंडसेनने आघाडीवर असलेल्या हॅन्सनच्या स्लेजवर नॉर्वेचा झेंडा लावला होता. अ‍ॅमंडसेन आघाडीवर होता. त्याच्यापाठोपाठ सर्वजण पुढे निघाले. अ‍ॅमंडसेन म्हणतो,
" मजल-दरमजल करत मी स्कीईंग करत पुढे चाललो होतो. एका विशीष्ट जागी पोहोचल्यावर मागून माझ्या सहका-यांचा जल्लोष माझ्या कानावर आला ! मागे वळून मी पाहीलं आणि त्यांच्या आनंदाचं कारण माझ्या ध्यानात आलं ! आम्ही ८८'२३'' दक्षिण अक्षवृत्त ओलांडलं होतं ! शॅकल्टनचा विक्रम इतिहासजमा झाला होता !"
अ‍ॅमंडसेनने शॅकल्टनचा विक्रम मोडला असला तरी शॅकल्टनबद्दल त्याला अपार आदर होता.
" सर एर्नेस्ट शॅकल्टन आणि त्यांच्या सहका-यांनी अतिशय धाडसाने ८८'२३'' अक्षवृत्त गाठलं होतं. त्यांच्यापूर्वी कोणीही इथपर्यंत मजल मारली नव्हती. दक्षिण धृवाच्या इतिहासात शॅकल्टनचं नाव सुवर्णाक्षरात लिहीलं जाईल !"
अ‍ॅमंडसेन - ८८'२३'' दक्षिण अक्षवृत्तापार
दोन मैल पुढे अ‍ॅमंडसेनने आपला शेवटचा डेपो कॅंप उभारला. ८८'२५'' दक्षिण अक्षवृत्त !
अ‍ॅमंडसेनने जोरदार वा-याची पर्वा न करता पुढे मजल मारली होती, मात्रं स्कॉटच्या तुकडीला बिअर्डमूर ग्लेशीयरच्या पायथ्याशी हिमवादळामुळे अडकून पडावं लागलं होतं. स्कॉट म्हणतो,
" तंबूबाहेर पाऊल टाकताच दोन मिनीटांत माणूस हिमाने नखशिखांत माखून निघत होता ! घोड्यांच्या देहाच्या ज्या भागावर आम्ही जाड रग टाकले नव्हते, त्या भागांवर बर्फाचा थर साचत होता. घोड्यांना आडोसा मिळण्यासाठी बर्फाची भिंत पुन्हा उभी करुन आम्ही आपापल्या स्लीपींग बॅगमध्ये शिरलो. शेजारचा तंबू दिसत नव्हता ! इतक्या जोरदार हिमवादळाची वर्षाच्या या मोसमात आम्ही कल्पनाही केली नव्हती !"
६ डिसेंबरला अनपेक्षीतपणे तापमान शून्य अंश सेल्सीयसपार गेलं ! त्यामुळे वेगळीच समस्या उभी राहीली. वाढलेल्या तापमानामुळे बर्फ वितळण्यास सुरवात झाली होती, त्यामुळे प्रत्येक गोष्ट ओलीचिंब झाली होती !
स्कॉटपुढे आता एक वेगळीच समस्या उभी राहीली होती. या अनपेक्षीत हिमवादळामुळे रॉस आईस शेल्फ पार पार करण्यासाठी राखून ठेवलेली अन्नसामग्री संपत आलेली होती. त्यामुळे बिअर्डमूर ग्लेशीयर आणि दक्षिण धृवासाठी राखून ठेवलेल्या अन्नसामग्रीचा वापर करण्यास सुरवात करण्यावाचून पर्याय नव्हता !
टेडी इव्हान्स म्हणतो,
" घोड्यांचा उपयोग आता पूर्णपणे संपला आहे ! त्यांना या अवस्थेत आणखीन बारा मैल पुढे नेण्यापेक्षा गोळ्या घालून मुक्तं करणंच योग्य ठरेल आमच्यापैकी अनेकांनी आतापर्यंत स्लेज ओढत इथवर मजल मारली होती. पुढे जाणं आम्हांला अशक्यं नाही !"
चेरी-गॅराडच्या डोक्यात खाण्याच्या रेशनींगबद्दल विचार घोळत होते. मेअर्सला कुत्र्यांसह मागे पाठवण्याचा निर्णय बदलून ऐनवेळी स्कॉटने त्याला आपल्याबरोबर पुढे आणलं होतं. त्यामुळे इतरांच्या रेशनींगवर परिणाम होत असल्याचं चेरी-गॅराडचं मत होतं. मात्रं घोड्याच्या मांसाचा खुराक मिळाल्याने कुत्र्यांच्या सहाय्याने केप इव्हान्सला परतणं मेअर्सला सहजसाध्य होणार होतं.
८ डिसेंबरच्या दुपारी वादळाचा जोर साफ ओसरला. पुढे कूच करण्याच्या दृष्टीने सर्वांनी तयारीला सुरवात केली, परंतु बर्फात गाडल्या गेलेल्या स्लेज काढून तयारी करेपर्यंत रात्र झाली होती !
दुस-या दिवशी सकाळी स्कॉटच्या तुकडीने आगेकूच सुरु केली. हिमवादळामुळे बर्फाचे थर जमा झाले होते. त्यातून मार्ग काढणं अत्यंत जिकीरीचं झालं होतं. घोड्यांची तर फारच वाईट अवस्था झाली होती. त्यांचे पाय बर्फात रुतत होते. ब-याचदा पोटापर्यंत बर्फात रुतल्यावर बाहेर पडण्यात अधिकच शक्ती खर्च होत होती.
चेरी-गॅराड आणि बॉवर्स एक स्लेज ओढत सर्वात पुढे होते. त्यांच्या खुणांच्या अनुरोधाने मागून इतर सर्वजण येत होते. चेरी-गॅराड म्हणतो,
" आमच्या पाठोपाठ येणा-या घोड्यांची अवस्था कल्पनेपेक्षाही वाईट होती. कित्येक तास आम्ही पुढे जात होतो. दुपारच्या जेवणासाठी थांबायचंही आम्ही टाळलं. एकदा का थांबलो, की परत पुढे निघणं शक्यं होणार नाही हे आम्हांला पक्कं ठाऊक होतं !"
अ‍ॅव्हलाँचमुळे निर्माण झालेल्या बर्फाच्या लाटांमधून मार्ग काढत असताना आपण एका टेकडीच्या माथ्यावर पोहोचलो असल्याचं स्कॉटच्या ध्यानात आलं. उजव्या हाताला एक खोल दरी होती. पुढच्या दिशेने अ‍ॅव्हलाँचमुळे तयार झालेल्या बर्फाच्या लाटांचा प्रदेश दृष्टीस पडत होता. स्कॉटला बर्फातील कपारींची काळजी वाटत होती. अत्यंत सावधपणे मार्गक्रमणा करत त्यांनी ती दरी ओलांडली आणि माऊंट होपच्या बाजूला असलेल्या गेट वे ची वाट धरली.
गेटवेपासून दोन मैल अंतरावर स्कॉटने कँप उभारला.
त्या रात्री स्कॉटच्या तुकडीतील उरलेल्या घोड्यांचा बळी देण्यात आला ! घोड्यांचा निकाल लागल्यावर स्लेजवरील माणसांची पुन्हा विभागणी करण्यात आली. स्वतः स्कॉट, विल्सन, ओएट्स आणि एडगर इव्हान्स एका स्लेजवर होते. टेडी इव्हान्स, अ‍ॅटकिन्सन, लॅशी आणि राईट असे चौघजण दुस-या स्लेजवर होते. इव्हान्स आणि लॅशीने तर मोटरस्लेज बंद पडल्यापासून स्लेज ओढत इथवर मजल मारलेली होती ! बॉवर्स, चेरी-गॅराड, क्रेन आणि कोहेन यांचा तिस-या स्लेज तुकडीत समावेश होता.
पूर्वी ठरलेल्या योजनेनुसार बिअर्डमूर ग्लेशीयरच्या पायथ्यापाशी असलेल्या गेट वे पासून मेयर्स आणि डिमीट्री परत फिरणार होते, परंतु शेवटच्या क्षणी स्कॉटने त्यांना आणखीन दोन दिवस पुढे नेण्याचा निर्णय घेतला.
आधीच कमी होत असलेल्या अन्नसामग्रीवर आणखीन ताण पडणार होता !
८८'२५'' दक्षिण अक्षवृत्तावरील आपल्या कँपमधून निघालेल्या अ‍ॅमंडसेनने ८८'४८'' दक्षिण अक्षवृत्त गाठलं होतं !
" आणखीन जास्तीत जास्त पाच दिवसात आम्ही दक्षिण धृवावर पोहोचलो असतो !" अ‍ॅमंडसेन.
१० डिसेंबरला स्कॉटच्या तुकडीने गेट वे मधून बिअर्डमूर ग्लेशीयरची वाट धरली. नुकत्याच झालेल्या हिमवादळामुळे सर्वत्र बर्फाचा थर साचला होता. कित्येक वेळेला गुडघ्यापर्यंत पाय आतमध्ये रुतत होते. संध्याकाळी पाचच्या सुमाराला त्यांनी बिअर्डमूर ग्लेशीयरचा माथा गाठला. ९ वाजता त्यांनी रात्रीच्या मुक्कामासाठी कँप उभारला. मात्रं आपल्या सहका-यांविषयी, विशेषतः टेडी इव्हान्सच्या तुकडीविषयी स्कॉटला काळजी वाटत होती. विल्सनकडून त्याला त्यांची दमछाक झाल्याबद्दल कल्पना आली होती. विशेषतः लॅशी आणि राईटची फारच कठीण अवस्था झाली होती.
माऊंट होप आणि गेट वे
निम्रॉड मोहीमेत बिअर्डमूर ग्लेशीयरच्या सुरवातीला लागलेल्या टणक बर्फाचं तपशीलवार वर्णन शॅकल्टनने केलं होतं. मात्रं स्कॉटच्या तुकडीला हिमवादळामुळे भुसभुशीत बर्फातून मार्ग काढावा लागला होता. स्कॉट म्हणतो,
" दर पावलागणिक शॅकल्टन किती सुदैवी होता याचं आम्हाला प्रत्यंतर येत होतं. बिअर्डमूर ग्लेशीयरच्या सुरवातीला आमच्यासारख्या कठीण परिस्थितीचा त्याला सामना करावा लागला नव्हता ! निव्वळ सुदैवानेच त्याला एवढी मजल मारता आली होती !"
स्कॉटच्या मनातील शॅकल्टनविषयी असलेली अढी गेली नव्हती !
अ‍ॅमंडसेनने ८९ अंश दक्षिण अक्षवृत्त ओलांडलं होतं !
११ डिसेंबरला स्कॉटने बिअर्डमूर ग्लेशीयरवर आपला डेपो कँप उभारला. परतीच्या वाटेवर उपयोगासाठी साधनसामग्रीची तरतूद तिथे करुन ठेवली. भुसभुशीत बर्फातून स्लेज ओढत जाणं त्यांना जिकीरीचं होत होतं. कोणत्याही क्षणी गुडघ्यापर्यंत पाय बर्फात रुतत होते.
दुपारी ३.०० च्या सुमाराला स्कॉटने मेयर्स आणि डिमीट्री यांची कुत्र्यांच्या तुकडीसह केप इव्हान्सला परत पाठवणी केली. त्यांच्याबरोबर त्याने सिम्प्सनला निरोप पाठवला,
" आम्हांला वाटलं होतं तितका हा प्रवास सोपा राहिलेला नाही ! अर्थात आम्ही हार मानणं शक्यंच नाही. मला खात्री आहे लवकरच नशिबाची आम्हाला साथ मिळेल !"
लोअर बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरील स्कॉटचा डेपो कँप
आता सर्वस्वी मानवी मेहनत आणि सहनशक्तीवरच त्यांचं यशापयश अवलंबून होतं ! बिअर्डमूर ग्लेशीयरमधून स्लेज ओढत दक्षिण धृव गाठणं आणि सुखरुप परत येणं हे अत्यंत कठीण काम होतं !
रात्रीच्या कँपवर कोहेनला बर्फामुळे तात्पुरतं अंधत्वं ( स्नो ब्लाईंडनेस ) आल्याची स्कॉटला जाणीव झाली. आतापर्यंत वेगवेगळ्या अक्षांशांवर इव्हान्स, बॉवर्स, लॅशी, ओएट्स यांनाही हा त्रास झाला होता. बर्फावरुन स्लेज ओढताना होणा-या परिस्थितीची एव्हाना स्कॉटला कल्पना आली होती. तो म्हणतो,
" या परिसरात बर्फ इतका भुसभुशीत होता, की स्लेज ओढणं महाकर्मकठीण झालं होतं. पुढचं प्रत्येक पाऊल गुडघ्यापर्यंत बर्फात रुतत होतं. कुत्र्यांच्या पंजांनाही बर्फावर पकड मिळत नव्हती. यावर केवळ एक आणि एकच मार्ग होता तो म्हणजे स्किईंग ! परंतु माझ्या सहका-यांच्या मनात स्किईंगविषयी असलेल्या पूर्वग्रहामुळे त्यांनी त्या़कडे काणाडोळा केला होता !"
स्वत: स्कॉटने कुत्र्यांविषयीच्या आपल्या पूर्वग्रहामुळे त्यांचा योग्य वापर करुन घेतला होता का ?
८९' अंश दक्षिण अक्षवृत्तावरुन निघालेल्या अ‍ॅमंडसेनच्या तुकडीला धृवीय पठाराला असलेल्या उताराची जाणीव झाली. सुदैवाने हवामान पूर्णपणे अनुकूल होतं. वा-याचा मागमूस नव्हता ! जालांड म्हणतो,
" दक्षिण धृव आता दृष्टीपथात आला होता. हवामान अनुकूल राहीलं तर एक-दोन दिवसाचाच प्रश्न होता !"
हॅसलच्या मते लक्ष्याच्या जवळ पोहोचल्यावर अ‍ॅमंडसेन बराचसा नर्व्हस् झाला होता. शेवटच्या क्षणी काही अघटीत घडेल अशी त्याला सतत भीती वाटत होती. क्षुल्लक कारणावरुन आपल्या सहका-यांशी त्याचे वाद होत होते ! ८९'१५'' दक्षिण !
१२ डिसेंबरला अ‍ॅमंडसेनने उत्तम हवामनात टणक बर्फावरुन स्कीईंग आणि स्लेजच्या सहाय्याने आपली आगेकूच सुरू केली ! आपल्या लक्ष्याजवळ पोहोचत असताना त्यांच्या मनात असुरक्षिततेची भावना मूळ धरु लागली होती. आपल्या आधी स्कॉटची तुकडी पोहोचली तर ? स्कॉटजवळ असलेल्या मोटरस्लेजची अ‍ॅमंडसेनला विशेष काळजी वाटत होती. प्रत्यक्षात स्कॉट अद्याप बिअर्डमूर ग्लेशीयरवर असल्याची त्यांना काहीच कल्पना नव्हती !
आपला तंबू उभारत असताना काही अंतरावर जालांडला एक काळा ठिपका दिसून आला ! त्याने ताबडतोब आपल्या सहका-यांचं ति़कडे लक्ष्यं वेधलं.
" तिकडे पहा ! तो काळा ठिपका ! तो स्कॉट असेल का?"
सर्वांना निराशेने घेरलं. इतक्या जवळ आल्यावर आपल्याला स्कॉटकडून पराभव स्वीकारावा लागणार का ?
जालांडने त्या ठिपक्याचा छडा लावण्यासाठी तिकडे मोहरा वळवला. काही वेळाने तो समाधानाने परत आला. तो काळा ठिपका म्हणजे दुसरं-तिसरं काही नसून त्यांच्याच एका कुत्र्याची विष्ठा होती ! ८९'३०'' अंश दक्षिण !
बिअर्डमूर ग्लेशीयरवरुन दक्षिणेच्या मार्गाला लागलेल्या स्कॉटच्या तुकडीला भुसभुशीत बर्फामुळे अनेक अडचणींचा सामना करावा लागत होता. एव्हाना ते ग्लेशीयरच्या मध्यापर्यंत पोहोचले होते. गुडघ्यापर्यंत त्यांचे पाय बर्फात रुतत होते. बर्फावरुन स्लेज ओढताना त्यांना त्रासदायक होत होतं. स्कॉट म्हणतो,
" शॅकल्टनच्या वेळापत्रकापेक्षा आम्ही सुमारे ५ ते ५ १/२ दिवसांनी मागे होतो. अर्थात गेट वे च्या आधी आम्हांला अडकवून ठेवणा-या हिमवादळाचा हा परिणाम होता. ग्लेशीयरवर साचलेल्या बर्फामुळे स्लेज ओढणं सोपं नव्हतं. शॅकल्टन खूपच सुदैवी ठरला होता !"
१३ डिसेंबरला स्कॉटच्या तुकडीची प्रगती अधिकच मंदावली होती. टेडी इव्हान्सच्या तुकडीने आघाडीवर मजल मारली होती, परंतु इतरांना मात्रं त्यांच्यापाठोपाठ मार्गक्रमणा करण्यात अडचणी येत होत्या. बॉवर्सच्या तुकडीची स्लेज एका विशीष्ट ठिकाणी पक्की अडकून बसली. अखेर स्कॉटने दहा फूट लाकडी रूळ स्लेजखाली घातले, परंतु तरीही त्यांची प्रगती समाधानकारक नव्हती. स्लेज एका बाजूल कलंडत सतत बर्फात रुतत होती. बर्फात रुतलेली स्लेज बाहेर ओढताना त्यांची प्रचंड दमछाक होत होती. दिवसभरात जेमतेम साडेचार मैलांचं अंतर पार करण्यात त्यांना यश मिळालं होतं !
अ‍ॅमंडसेनची तुकडीने ८९'३०'' अक्षांशावरील आपल्या कँपमधून दक्षिणेचा मार्ग धरला. हवामान पूर्णपणे अनुकूल होतं. दिवसभरात पंधरा मैल अंतर पार करुन त्यांनी रात्रीच्या मुक्कामासाठी तंबू ठोकला. जालांड म्हणतो,
" आमच्या तंबूत पडल्यापडल्या आम्ही दक्षिण धृवाकडे पाहू शकत होतो ! दुस-या दिवशी आम्ही दक्षिण धृवावर पोहोचणार याबद्दल कोणतीच शंका उरली नव्हती ! आम्हांला तिथे स्कॉटची काही खूण, युनियन जॅक दिसून येईल का ? देव करो आणि तसं काही दृष्टीस न पडो ! निदान मला तरी तशी अपेक्षा नाही !"
अ‍ॅमंडसेन म्हणतो,
" आम्ही अतिशय उत्तेजीत झालो होतो. ख्रिसमसच्या आधी लहान मुलांना जशी नवीन खेळणी मिळण्याची आतुरता असते, नेमकी तशीच आमची अवस्था झाली होती !"
८९'४५'' अंश दक्षिण !
१४ डिसेंबरच्या सकाळी अ‍ॅमंडसेनच्या तुकडीने दक्षिण धृवाच्या दिशेने अखेरच्या टप्प्यासाठी आपला कँप सोडला ! दक्षिण धृव तिथून साडेसतरा मैलांवर होता ! हवामान पूर्णपणे अनुकूल होतं. आघाडीवर असलेला हॅन्सन स्लेज चालवताना डोळ्यात तेल घालून स्कॉटची काही खूण दिसते का ते पाहत होता. अगदी शेवटच्या क्षणी स्कॉट आपल्यावर मात करेल या भीतीने सर्वांना ग्रासलं होतं.
दुपारी वा-याने थोडासा वेग पकडला ! सकाळपासून दर्शन देणारा सूर्य आता ढगांआड गेला होता. मात्रं त्या वातावरणाचा त्यांच्या वाटचालीवर कोणताच परिणाम झाला नाही. आठ मैल अंतर बाकी असतांना हॅन्सनने अ‍ॅमंडसेनला स्कीईंग करत पुढे जाण्याची सूचना दिली.
" या बर्फावरुन कुत्र्यांना हाकारणं मला थोडं कठीण जातं आहे !" हॅन्सन म्हणाला, " तू पुढे गेल्यावर तुझ्यापाठी येणं मला सोपं पडेल !"
हॅन्सन हा उत्कृष्ट नॅव्हीगेटर होता. फ्रामहेम पासून आतापर्यंत आघाडीवर राहून त्याने मार्ग आखला होता. पार दक्षिण धृवापर्यंत आघाडीवर राहणं त्याला सहज शक्यं होतं. परंतु दक्षिण धृवावर सर्वप्रथम पाय ठेवण्याचा मान अ‍ॅमंडसेनला मिळावा अशी हॅन्सनची मनीषा होती !
आठ मैलाचं अंतर पार करताच अ‍ॅमंड्सेनने स्कीईंग करणं थांबवलं ! त्याच्यापाठोपाठ हॅन्सन, जालांड, हॅसल आणि विस्टींग येऊन पोहोचले !
१४ डिसेंबर १९११ दुपारी ३.०० वाजता रोनाल्ड अ‍ॅमंडसेनने सर्वप्रथम दक्षिण धृव पादाक्रांत केला !
अ‍ॅमंडसेन म्हणतो,
" आम्ही दक्षिण धृवावर येऊन पोहोचलो होतो ! अर्थात ९० अंशावरील नेमका बिंदू शोधून काढणं त्यावेळी आम्हाला शक्यं होणार नव्हतं, परंतु जास्तीत-जास्त एक-दोन मैलाचा फरक हा फारसा महत्वाचा नव्हता !
माझ्या आयुष्यातील महत्वांचं लक्ष्यं गाठण्यात मी यशस्वी झालो होतो. प्रामाणिकपणे सांगायचं तर उत्तर धृवावर पोहोचणं हे माझं ध्येय होतं आणि मी पृथ्वीच्या बरोबर विरुध्द टोकाला - दक्षिण धृवावर उभा होतो ! माझ्या आयुष्यातील हा सर्वात मोठा विरोधाभास होता !"
सेक्स्टंट आणि गणिताच्या सहाय्याने त्यांनी आपलं स्थान निश्चित केलं.
८९'५६'' दक्षिण अक्षवृत्त !
( एक अक्षवृत्त ६० मिनीटांत आणि प्रत्येक मिनीट ६० सेकंदात विभागलेलं असतं. त्या हिशोबाने दक्षिण धृवाच्या नेमक्या बिंदूपासून ते फक्त ४'' मिनीटं दूर होते ! )
अ‍ॅमंडसेनने बर्फात रोवलेल्या मोठ्या पोलवर सर्वांनी मिळून नॉर्वेचा झेंडा फडकवला ! धृवीय प्रदेशाला त्यांनी नॉर्वेचा राजा किंग हकून ७ वा याचं नाव दिलं.
विस्टींग म्हणतो,
" दक्षिण धृवावर आम्ही सर्वांनी मिळून नॉर्वेचा ध्वज फडकवावा असा अ‍ॅमंडसेनचा आदेश होता. हे यश एका माणसाचं नसून आपल्या सर्वांचं आहे आणि ध्वजसंचलनाचा मान प्रत्येकाला मिळाला पाहीजे अशी त्याची भावना होती !"
अ‍ॅमंडसेन, हॅसल, जालांड आणि विस्टींग - हॅन्सनने काढलेला फोटो - दक्षिण धृव
सेक्स्टंटच्या सहाय्याने स्थान निश्चीती करताना अ‍ॅमंडसेन - दक्षिण धृव
