रामजी - हां हां हां ! असं कसं होईल ? रावसाहेब, असं उलटं रागानं बोलूं नका. मीं पैसे बुडवणार नाही.
लक्ष्मीधरपंत - रामजी, मी थट्टा नाहीं करीत. माझ्या नारायणानं ही उदार बुध्दि मला शिकवली, दुस-याच्या घरादारावरून नांगर फिरवणारा तो लक्ष्मीधरपंत आतां नसून, परोपकारात आनंद मानणार, दुस-याचे अश्रू पुसणारा, त्यांचे संसार सुखाचे करण्यासाठीं त्यांना मदत करणारा, असा लक्ष्मीधरवंत आतां उरला आहे.
रामजी - देव तुम्हां बापल्येकांना उदंड आयुक्ष देवो. असाच आम्हां गरिबांचा दुवा घेत आसा.
नारायण - हा तुझा मुलगा वाटतं ?
रामजी - होय, हा सगुणेच्या पाठचा विश्राम ! नको येऊं म्हटलं तरी आला.
विश्राम - मी धाकटया धनीसाहेबांना पहायला आलों आहें. धाकटया धनीसाहेबांसाठीं काकडी आणली आहे. (देतो.)
लक्ष्मीधरपंत - रामजी, तुमचीं मनं किती उदार असतात ! गरीब झोंपडयांत मोलाचे सद्गूण आढळतात ! दया, प्रेम, कृतज्ञता, आदर हें गुण तिथें जिवंत असतात, परंतु, दिवाणखान्यांत हे गुण मेले आहेत.
रामजी - धनी, एक इनंती करूं का ? आमचीं गाय करकुनांनीं आणली आहे, ती परत देववाल का ? घरीं विश्रामच्या आईच्या औषधाला दूध नाहीं. आमचा गाईवर फार जीव. रोग्याचें पैसे घ्या पण गाय द्या.
पद (कवाली)
आम्हांला गाय ही प्यारी । जणूं मी माय संसारीं ॥ ध्रृ० ॥
वशिच धेनू सतत मानू । खचित संपत्ति ती भारी॥ १ ॥
जीवनांच्या । साधनांच्या । थोर राशीस देणारी ॥ २ ॥
धर्म - कर्मा । पुण्यधामा। आम्हांला तीच दैन्यारी ॥ ३ ॥
ती गाय आमची आम्हांला द्याल का परत ?
लक्ष्मीधरपंत - रोख्याचे पैसे घ्यावयाचें नहींत, हें ठरलेंच आहे.
यांनीं तुमची गाय आणली आहे, रामजी ?
कारकून - मी पैसे देणार आहे. मला फुकट घ्यायची नाहीं !
लक्ष्मीधरपंत - रामजी, किती किंमत ठरलीं होती ?
रामजी - पंचवीस रूपये.
लक्ष्मीधरपंत - मीं ती गाय पाहिली आहे. त्या सुंदर गायीचें पंचवीस रूपये देऊन या गरिबाला तुम्हीं नाडणार होता. परंतु तुम्हांला तरी मी कां दोष द्यावा ? मीं उलटया काळजाचा धनीच जवळ असलवर तुम्हीं तरी असें कां वागूं नये ? आतां यांची गाय यांस परत द्या.
कारकून - मी आपल्या आज्ञेबाहेर नाही.
