सोनी एकदम उसळून म्हणाली, “जन्मदात्यापेक्षा या प्राणदात्याची अधिक आहे. जन्मदात्याने जन्म दिला व जगात उघडे ठेवले. माझ्या आईला जगात उघडे ठेवले. मनूबाबांनी माझे सारं केलं. त्यांनी आज पंधरा वर्षं मला वाढविलं. लहानाचं मोठं केलं. मला जरा बरं वाटेनासं झालं तर मनूबाबा कावरेबावरे होत. मी त्यांच्या अंगाखांद्यावर मुतले असेन, हगले असेन. त्यांनी ते सारं सहन केलं. त्यांनी माझी परकरपोलकी धुवावी, मला आवडणारी भाजी करावी. त्यांनी मला शिकवावं, गोष्टी सांगाव्या. त्यांनी माझं काय केलं नाही? माझ्या शरीराची, मनाची, बुद्धीची, हृदयाची वाढ त्यांनी केली. माझ्या जीवनाची बाग त्यांनी फुलविली. त्यांना का आता सोडू? रोपटं लहान असतं, तेव्हाच उपटून दुसरीकडे लावलं तर ते जगतं. परंतु जून झालेलं झाड उपटून दुसरीकडे लावलं तर ते मरेल. मी लहान होते, अनाथाप्रमाणं हात पसरीत या गावात आले, या गावात रांगत आले, त्या वेळेसच तुम्ही मला का नेलं नाही? तुम्ही नेत होते परंतु एका अनाथाची मुलगी म्हणून नेत होतेत. ‘ही माझी मुलगी आहे, आणि ही मरून पडलेली माझी पत्नी आहे’ असं त्या वेळेस जगाला का सांगितलंत नाही? ही माझी मुलगी आहे असं म्हणतेत तर मनूबाबांनी हट्ट धरला नसता. परंतु तसं म्हणण्याचं तुम्हांला धैर्य झालं नाही. ज्या मुलीला जन्म दिला, ती माझी मुलगी असं जगाला सांगण्याची तुम्हांला लाज वाटली. का वाटली लाज? माझ्या आईला पत्नी म्हणून इथं का आणलंत नाही? त्या तुमच्या मोठ्या वाड्यात का आणलं नाहीत तिला. तिला आणतेत तर मी तुमच्या मांडीवर खेळल्ये असते. आणखीही सुंदर भावंड मला मिळाली असती. तुमचं घर गोकुळासारखं भरलेलं दिसलं असतं. परंतु तुम्ही माझ्या आईला फसवलतं. तिचं रुप पाहून भुललेत. परंतु ‘ही माझी पत्नी’ म्हणून जगाला सांगायला लाजलेत. तुम्ही खानदानी घराण्यातील. माझी आई गरिबाची. मोलमजुरी करणार्‍या कुळातील. म्हणून तुम्हांला लाज वाटली. प्रेमापेक्षा कुळाची व धनाची खोटी प्रतिष्ठा तुम्हांला अधिक मोलाची वाटली. काय करायची ती श्रीमंती? चुलीत घाला ती श्रीमंती. जी श्रीमंती माणुसकी ओळखीत नाही, प्रेमाला ओळखीत नाही, कर्तव्य ओळखीत नाही, ती श्रीमंती पै किंमतीची आहे. त्या श्रीमंतीची मी कशाला वाटेकरीण होऊ? मीही मग पैशाला मोठं मानायला शिकेन व माणुसकी पायांखाली तुडवीन. मी मग रामूबरोबर लग्न करायला होईन का तयार?”
“रामूबरोबर लग्न? त्या सखारामाच्या मुलाशी?” संपतरायाने आश्चर्याने विचारले.
“हो रामूबरोबर. तो गरीब आहे. त्याचा बाप गरीब आहे. परंतु त्यांची मनं फार श्रीमंत आहेत. त्या रामूबरोबर मी लग्न लावणार आहे. तुम्ही द्याल का त्या गोष्टीला संमती? तुम्हांला मोठं घराणं हवं. मोठं तेवढं खोटं. मी काय नुसती मोठी घरं पाहू? मोठे मोठे खांब व तुळ्या पाहू? का अंगाखाद्यावरचे नुसते दागिने कुरवाळीत बसू? मनूबाबा नसत का पूर्वी मोहरा मोजीत बसत, मोहरा पोटाशी धरून नाचत? परंतु त्यात होतं का त्यांना समाधान? समाधान माणुसकीत आहे, निर्मळ प्रेमात आहे. खोटे अहंकार, धनाचे व कुळाचे गर्व, ते काय कामाचे? श्रीमंतांचे रक्त का निराळं असतं? श्रीमंत मेले म्हणजे त्यांच्या शरीराची कस्तुरी होते आणि गरिब मेले म्हणजे त्यांच्या देहाची केवळ माती होते असं का काही आहे? सारे मातीचेच पुतळे. किंमत असेल तर ती फक्त या मातीच्या मडक्यात असणार्‍या मोठ्या मनाची, प्रेमळ हृदयाची, उदार विचारांची. मला तुमची श्रीमंती नको.
