येसूबाई एक उपेक्षित जाय आजला पंचत्वाला ।
क्षणभर थांबा क्रांतिसतीला दोन आंसवे ढाळायाला ।
कुणी पाहिल्या स्वातंत्र्याच्या पायामधल्या शिला ?
नुमगे आम्हां कळस खरोखर त्यावरि आधारिला ॥
अभिनव भारत असिधाराव्रत । येसूबाई धरि अव्याहत ।
बाबांची ती सोज्वळ दारा । स्वतंत्र असुनी भोगत कारा ॥
बाळ नि तात्या दीरांवर ती । माया ओती आईपरती ।
सदैव झगडे दारिद्रयाशी । अर्धभुक्त वा कधी उपाशी ।
चिंता करतां एकदा पती । विनायकाच्या शुल्कावरती ।
येसू वहिनी देई अपुला । अलंकार मोडण्या पतीला ।
बहुमोलाचे आभूषण ते । परंपरेने आले होते ।
प्रेम त्याहुनी प्रिय वहिनीला । दीराचे, घर भूषविण्याला ॥
म्हणे शिक्षणी दीर असावा । अग्रेसर, तो घरा विसावा ।
सुवर्ण-भूषण शोभेहुनिही । अलंकार तो उज्वल राही ॥
साथीमध्ये जे बाळाला । होता ग्रंथिज्वर झालेला ।
रातंदिन कष्टली माउली । घालविली मृत्युची साउली ॥
त्या दिवसांहुनि अवघड आता । परिस्थितीचा फेरा होता ।
अंदमानला बाबा गेले । तात्याला त्या मागुति नेले ॥
बाळहि गेला कारागारी । कोण सतीचे दु:ख निवारी ।
म्हणती जन ही दाहक नारी । उभे करीना कोणी दारी ॥
कोणी जेव्हा आश्रय देती । आरक्षी पिच्छा पुरवीती ।
पायतळीची भूमि सरावी । आणि निर्धरा साध्वी व्हावी ॥
घ्यावा आश्रय काष्ठपटाचा । तवा तापला व्हावा त्याचा ।
जलांत जों प्रस्तर शोधावा । कासवापरी खडक बुडावा ॥
अंशुक जाडे भरडे ल्यावे । नियतीने ते हिसकावावे ।
अन्नाची जों चव चाखावी । मुखांत केवळ माती यावी ॥
देशभक्ति हा प्रमाद राही । तेव्हा पतिच्या संगे तीहे ।
आर्या होत्या जिवंत जळत्या । उपमा नाही त्यागाला त्या ।
मिळे न आम्हा अवसर पळभर । दोन आंसवे ढाळायाला ॥
एके दिवशी देव दयाळू करी कृपा तीवरी
उद्गघोषाविण देवलसी ती हौतात्म्यातें वरी ।
सावरकर कुलवधू अशी ती । अलिखित कारा भोगत होती ।
वनवास असा दमयंतीचा । कुठवर सांगा चालायाचा ॥
छल छळकाचा मन साहीना । कुणा कथाव्या तिने वेदना ।
प्रसन्न ठेवी मुद्रा वरुनी । विरहे जाई मन पोखरुनी ॥
केल्या होत्या किती खटपटी । भ्रतार भेटावा यासाठी ।
वर्षोवर्षे करी प्रतीक्षा । देशभक्तिची जणु ते शिक्षा ॥
शिक्षा त्यांची काय भयंकर । छाया मृत्यूची शय्येवर ।
उजाडता अंधार दिसावा । अंधारीही कोठचा दिवा ॥
जीवन जळते विरहाग्नीवर । मातृभूमिच्या पुण्य पदावर ।
एवढाच कां सुत हो तिजला । ऋण जन्माचे फेडायाला ॥
पूजा करतांना रातंदिन । पतिचे यावे मनांत चिंतन ।
बोले तुळसीला नवसाते । चुडा तुला गे वाहिन माते ।
माते माझा मिळावा पती । होइन तेव्हा सौभाग्यवती ।
वागवीन तें ऋण आजीवन । वाहिन देशासाठी नंदन ॥
शब्द नसे ते पुस्तक नाही । बुद्वि नसे तें मस्तक नाही ।
पृष्ठी भाता बाणावांचुन । भारभूत हो जगण्या जीवन ॥
विनती माझे ऐक भवानी । दु:खित विरही मी सुवासिनी ।
ना तरि हे आभूषण पोकळ । येवो माझ्या पूजेला फळ ॥
काळ लोटला द्रवले शासन । भेटीचे दिधले आश्वासन ।
लिहिले, जावे अंदमानला । पतिला अपुल्या भेटायाला ॥
परंतु काया थकली होती । गात्रे सगळी सुकली होती ॥
संदेशाचा वाहक आला ।"येसूबाई" पुसता झाला ।
तया दीर सामोरा जाई । संदेशाते ऐकुनि घेई ।
थट्टा भीषण झाली होती । दया नृपाची थिजली होती ।
वरात गेली घोडा आला । बैल पळाला झोपा केला ।
म्हणे दीर संदेशवाहका । दया आपली वापरु नका ।
कथा नृपाला कळला आशय । विलंब केला मात्र महाशय ।
दैववशात् जो नृपा लाभला । हट्टाने जो दाबुनि धरला ।
तो पवित्र अधिकार आपला । आहे मृत्युने हिरावला ।
श्रेष्ठ असे यम ! आपण नाही । व्रणितांची तो चिंता वाही ।
केली थट्टा अधिकाराची । आपण मागा क्षमा सतीची ॥
कणाकणाने जीवन जळले । पान वाळले भूवरि गळले ।
चिता पेटली जळली काया । उरली स्मृतिची केवळ छाया ॥
इतिहासाच्या पानावरती । या नारींची नावे नुरती ।
परंतु पाने सुटतिल सारी । धागे तुटले गुप्त हे जरी ॥
भेटीसाठी अंदमानला । नेई नारायण माईला ।
पाहुनि जाया वहिनीवाचून । विनायकाचे व्याकूळ हो मन ॥
कळले वहिनी भूवरि नाही । इतिहासाच्या उदरी जाई ।
वाण वाटली कलिकाळाला । ग्रंथ दिव्य तो बांधायाला ॥
स्फूर्तिची देवता हरपली । दु:खावेगे भेट करपली ।
विनायकाच्या अश्रू नयनी । येसूवहिनी ! येसूवहिनी !! ॥
थांबू येथे तिच्या स्मृतीला । दोन आंसवे ढाळायाला ॥
क्षणभर थांबा क्रांतिसतीला दोन आंसवे ढाळायाला ।
कुणी पाहिल्या स्वातंत्र्याच्या पायामधल्या शिला ?
नुमगे आम्हां कळस खरोखर त्यावरि आधारिला ॥
अभिनव भारत असिधाराव्रत । येसूबाई धरि अव्याहत ।
बाबांची ती सोज्वळ दारा । स्वतंत्र असुनी भोगत कारा ॥
बाळ नि तात्या दीरांवर ती । माया ओती आईपरती ।
सदैव झगडे दारिद्रयाशी । अर्धभुक्त वा कधी उपाशी ।
चिंता करतां एकदा पती । विनायकाच्या शुल्कावरती ।
येसू वहिनी देई अपुला । अलंकार मोडण्या पतीला ।
बहुमोलाचे आभूषण ते । परंपरेने आले होते ।
प्रेम त्याहुनी प्रिय वहिनीला । दीराचे, घर भूषविण्याला ॥
म्हणे शिक्षणी दीर असावा । अग्रेसर, तो घरा विसावा ।
सुवर्ण-भूषण शोभेहुनिही । अलंकार तो उज्वल राही ॥
साथीमध्ये जे बाळाला । होता ग्रंथिज्वर झालेला ।
रातंदिन कष्टली माउली । घालविली मृत्युची साउली ॥
त्या दिवसांहुनि अवघड आता । परिस्थितीचा फेरा होता ।
अंदमानला बाबा गेले । तात्याला त्या मागुति नेले ॥
बाळहि गेला कारागारी । कोण सतीचे दु:ख निवारी ।
म्हणती जन ही दाहक नारी । उभे करीना कोणी दारी ॥
कोणी जेव्हा आश्रय देती । आरक्षी पिच्छा पुरवीती ।
पायतळीची भूमि सरावी । आणि निर्धरा साध्वी व्हावी ॥
घ्यावा आश्रय काष्ठपटाचा । तवा तापला व्हावा त्याचा ।
जलांत जों प्रस्तर शोधावा । कासवापरी खडक बुडावा ॥
अंशुक जाडे भरडे ल्यावे । नियतीने ते हिसकावावे ।
अन्नाची जों चव चाखावी । मुखांत केवळ माती यावी ॥
देशभक्ति हा प्रमाद राही । तेव्हा पतिच्या संगे तीहे ।
आर्या होत्या जिवंत जळत्या । उपमा नाही त्यागाला त्या ।
मिळे न आम्हा अवसर पळभर । दोन आंसवे ढाळायाला ॥
एके दिवशी देव दयाळू करी कृपा तीवरी
उद्गघोषाविण देवलसी ती हौतात्म्यातें वरी ।
सावरकर कुलवधू अशी ती । अलिखित कारा भोगत होती ।
वनवास असा दमयंतीचा । कुठवर सांगा चालायाचा ॥
छल छळकाचा मन साहीना । कुणा कथाव्या तिने वेदना ।
प्रसन्न ठेवी मुद्रा वरुनी । विरहे जाई मन पोखरुनी ॥
केल्या होत्या किती खटपटी । भ्रतार भेटावा यासाठी ।
वर्षोवर्षे करी प्रतीक्षा । देशभक्तिची जणु ते शिक्षा ॥
शिक्षा त्यांची काय भयंकर । छाया मृत्यूची शय्येवर ।
उजाडता अंधार दिसावा । अंधारीही कोठचा दिवा ॥
जीवन जळते विरहाग्नीवर । मातृभूमिच्या पुण्य पदावर ।
एवढाच कां सुत हो तिजला । ऋण जन्माचे फेडायाला ॥
पूजा करतांना रातंदिन । पतिचे यावे मनांत चिंतन ।
बोले तुळसीला नवसाते । चुडा तुला गे वाहिन माते ।
माते माझा मिळावा पती । होइन तेव्हा सौभाग्यवती ।
वागवीन तें ऋण आजीवन । वाहिन देशासाठी नंदन ॥
शब्द नसे ते पुस्तक नाही । बुद्वि नसे तें मस्तक नाही ।
पृष्ठी भाता बाणावांचुन । भारभूत हो जगण्या जीवन ॥
विनती माझे ऐक भवानी । दु:खित विरही मी सुवासिनी ।
ना तरि हे आभूषण पोकळ । येवो माझ्या पूजेला फळ ॥
काळ लोटला द्रवले शासन । भेटीचे दिधले आश्वासन ।
लिहिले, जावे अंदमानला । पतिला अपुल्या भेटायाला ॥
परंतु काया थकली होती । गात्रे सगळी सुकली होती ॥
संदेशाचा वाहक आला ।"येसूबाई" पुसता झाला ।
तया दीर सामोरा जाई । संदेशाते ऐकुनि घेई ।
थट्टा भीषण झाली होती । दया नृपाची थिजली होती ।
वरात गेली घोडा आला । बैल पळाला झोपा केला ।
म्हणे दीर संदेशवाहका । दया आपली वापरु नका ।
कथा नृपाला कळला आशय । विलंब केला मात्र महाशय ।
दैववशात् जो नृपा लाभला । हट्टाने जो दाबुनि धरला ।
तो पवित्र अधिकार आपला । आहे मृत्युने हिरावला ।
श्रेष्ठ असे यम ! आपण नाही । व्रणितांची तो चिंता वाही ।
केली थट्टा अधिकाराची । आपण मागा क्षमा सतीची ॥
कणाकणाने जीवन जळले । पान वाळले भूवरि गळले ।
चिता पेटली जळली काया । उरली स्मृतिची केवळ छाया ॥
इतिहासाच्या पानावरती । या नारींची नावे नुरती ।
परंतु पाने सुटतिल सारी । धागे तुटले गुप्त हे जरी ॥
भेटीसाठी अंदमानला । नेई नारायण माईला ।
पाहुनि जाया वहिनीवाचून । विनायकाचे व्याकूळ हो मन ॥
कळले वहिनी भूवरि नाही । इतिहासाच्या उदरी जाई ।
वाण वाटली कलिकाळाला । ग्रंथ दिव्य तो बांधायाला ॥
स्फूर्तिची देवता हरपली । दु:खावेगे भेट करपली ।
विनायकाच्या अश्रू नयनी । येसूवहिनी ! येसूवहिनी !! ॥
थांबू येथे तिच्या स्मृतीला । दोन आंसवे ढाळायाला ॥
आपण साहित्यिक आहात ? कृपया आपले साहित्य authors@bookstruckapp ह्या पत्त्यावर पाठवा किंवा इथे signup करून स्वतः प्रकाशित करा. अतिशय सोपे आहे.
