गौडपाद व शंकराचार्य

२१४. प्रो. पाठक यांना सांपडलेल्या एका हस्तलिखित पुस्तकावरून असें दिसून येतें कीं, शंकराचार्य इ.स. ७८८ सालीं जन्मलें व ८२० सालीं परलोकवासी झाले. १  ह्या अवघ्या बत्तीस वर्षांच्या आयुष्यांत त्यांनी शारीरिकभाष्यासारखे मोठे ग्रंथ लिहिले हें संभवनीय दिसत नाहीं, असें पुष्कळ पाश्चात्य पंडितांचें मत आहे. तथापि शंकराचार्यांचा काळ आठव्या शतकाच्या शेवटीं व नवव्या शतकाच्या आरंभीं धरण्यास कोणतीच हरकत नाहीं. त्यांच्या चरित्रासंबंधानें शंकर-दिग्विजय नांवाचा ग्रंथ प्रसिद्ध आहे. पण तो काव्यात्मक असल्यामुळें ऐतिहासिक मानतां येत नाहीं. शंकराचार्यांचें शिक्षण कोठें झालें, व त्यांनी आपल्या धर्माचा प्रसार कसकसा केला, हें समजण्याचा मार्ग अद्यापि खुला झाला नाहीं. तरी ते गोविन्दपादाचे शिष्य होते, व गोविंदपाद गौडपादाचे शिष्य होते असें दिसतें.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
१ The Date of Shankaracharya by Prof. K.B. Pathak; Indian Antiquary XI, 174.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
२१५. गौडपाद आणि गोविंदपाद यांच्या ग्रंथांचें नीट निरीक्षण करून त्यांतून कांहीं ऐतिहासिक मजकूर शोधून काढतां येणें शक्य आहे. पण तें काम कालावधीचें असल्याकारणानें सध्या तरी हातीं घेतां येणें शक्य नाहीं. एवढें गृहीत धरून चालण्यास हरकत नाहीं कीं, गौडपादाचार्यानंतर शंकराचार्य पन्नास साठ वर्षांनी उदयास आले. गौडपादाचार्यांनी लिहिलेल्या मांडूक्यकारिका तेवढ्या आमच्या अवलोकनांत आल्या. ह्या कारिकांच्या चौथ्या प्रकरणाच्या आरंभींचा श्लोक असा आहे –

ज्ञानेनाssकाशकल्पेन धर्मान्यो गगनोपमान् |
ज्ञेयाभिन्नेन संबुद्धस्तं वन्दे द्विपदां वरम् ||

( ज्ञेय धर्मांपासून अभिन्न अशा आकाशकल्प ज्ञानानें आकाशसदृश पदार्थ ज्यानें जाणले, त्या द्विपदश्रेष्ठ संबुद्धाला मी नमस्कार करतों. )

२१६. या श्लोकावरूनच नव्हे, तर या सर्व प्रकरणावरून गौडपादाचार्य बुद्धाचे भक्त होते असें सिद्ध होतें. त्या वेळच्या बौद्ध पंडितांशी एकाच बाबतींत त्यांचा मतभेद होता; बौद्ध पंडित ज्ञान अनित्य समजत असत व गौडपाद तें नित्य समजत असत. पण त्यामुळें बौद्धांचा आणि त्यांचा खडतर विरोध नव्हता. तत्त्वसंग्रहाचा कर्ता शांतरक्षित अद्वैतवाद्यांचें म्हणणें खालील कारिकेंत दर्शवितो –

नित्यज्ञानविवर्तोSयं क्षितितेजोजलादिक: |
आत्मा तदात्मकश्चेति सङिरन्तेSपरे पुन: || ३२८ ||१

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
१ तत्त्वसंग्रह, पृष्ठ १२३ [Gaekwad’s Oriental Series ]
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(दुसरे म्हणतात कीं, क्षिति, तेज, जल इत्यादिकांच्या रूपानें परिणत झालेला हा नित्यज्ञानरूपी एकच आत्मा आहे); आणि तो पुढें म्हणतो कीं,

तेषामल्पापराधं तु दर्शनं नित्यतोक्तित: |
आपण साहित्यिक आहात ? कृपया आपले साहित्य authors@bookstruckapp ह्या पत्त्यावर पाठवा किंवा इथे signup करून स्वतः प्रकाशित करा. अतिशय सोपे आहे.
Please join our telegram group for more such stories and updates.telegram channel